نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

• پرویز امینی ¹
• امیرحسین رمضانی بیدگلی ²
• محمد توحیدی راد ³

¹ استادیار ، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

² دانشگاه صداوسیما،تهران، ایران

³ دانشگاه صداوسیما، تهران، ایران

چکیده

حوادث و تنش‌های اجتماعی و سیاسی اواخر شهریور سال 1401، نشان از تغییر هنجاری در مسئله حجاب در جامعه ایرانی داشت. یکی از کانون‌های عمده در این تغییر هنجاری، نقش و کارکرد منفی و موثری است که رسانه‌های فارسی زبان دولت‌های متخاصم با جمهوری اسلامی و اپوزسیون آن در این موضوع انجام داده‌اند. شناخت راهبردهای عملیات رسانه‌ای این شبکه‎‌ها، به مسئولان حوزه فرهنگ و رسانه و پژوهشگران این عرصه کمک خواهد کرد تا بتوانند در سیاست‌گذاری‌ها بر اساس دانش صحیحی از نحوه کنش این رسانه‌ها طراحی‌های لازم را صورت دهند. در این راستا پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی ذیل ادبیات بازنمایی، به بررسی محتوای چهار شبکه اصلی ماهواره‌ای پرداخته است. نتایج این تحقیق شامل چهارده محور فرعی: عادی‌سازی بی‌حجابی در برابر نامحرم، برجسته‌سازی رویدادهای ضد فرهنگی، عرفی‌سازی حجاب از امر شرعی به امر اجتماعی سکولار، هنجارزدایی از هنجارهای فرهنگی و اخلاقی جامعه فراتر از حجاب، رشد میزان برهنگی محتوای تصویری، بهره از چهره‌های مشهور هنری و ورزشی، استفاده از ظرفیت شعر و موسیقی، قرار دادن حجاب در برابر پیشرفت حرفه‌ای بانوان، راه‌اندازی کمپین‌های مجازی و رسانه‌ای، هزینه‌سازی اجتماعی برای افراد محجبه، گسترش مناسبت‌ها و آیین‌های فرهنگی غرب، استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور، استفاده از ظرفیت احساسات، مشابهت‌سازی گفتمانی بین جمهوری اسلامی ایران با گروههای ضد زن در هنجار حجاب و یک محور اصلی بود که نشان می‌دهد این رسانه‌ها برای تغییر هنجاری در حجاب اسلامی از چهارده راهبرد اصلی استفاده کرده‌اند. این راهبردها، تغییر نظام هنجاری حجاب را به عنوان هدف مشترک تعقیب کرده‌اند.

تازه های تحقیق

در پایان درخصوص نتایج حاصل از کدگذاری دو مرحله‌ای برای رسیدن به پاسخ پرسش سوم پژوهش یعنی راهبردهای مذکور به دنبال رسیدن به چه هدف و خواسته‌ای اجرا می‌شود؟ می‌توان گفت مدل عملیات رسانه‌ای شبکه‌های فارسی‌زبان شامل سه مرحله است. اجرای این سه مرحله ممکن است در برخی بخش‌ها به شکل موازی نیز پیش­برده شود. در مرحله نخست شاهد ایجاد تغییر در زیرساخت ارزشی و هنجاری جامعه در میان مدت هستیم. در این بخش که می‌توان گفت حاصل تلاش بیش از 10 ساله شبکه‌های ماهواره‌ای است؛ تغییر نظام ارزشی جامعه در دستور کار است. یافته‌های اصلی پژوهش نشان­داد که چگونه این رسانه‌ها با استفاده از راهبردهای چهارده گانه تلاش دارند تا هنجارها و استانداردهای جامعه ایران را نسبت به مقوله حجاب و پوشش اسلامی تغییر دهند. گسترش فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تصویر مانند اینستاگرام نیز، در دست­یابی به نتیجه در این زمینه و گسترش سرعت تغییر نظام هنجاری جامعه ایران کمک کرده­است. پژوهش‌های انجام­شده در این زمینه که پیشتر مرور شد، مؤید این امر است که گسترش رسانه‌ها در تغییر نظام هنجاری و سبک زندگی مؤثر بوده­است و تلاش این رسانه‌ها به­خصوص با راه‌اندازی کمپین‌هایی مثل چهارشنبه‌های سفید، دختران خیابان انقلاب و ... در هنجارزدایی از حجاب به عنوان یک ارزش دینی و یک هنجار قانونی در فضای عمومی جامعه، نقش داشته­است.

پس از ایجاد زیرساخت لازم در زمینه تغییر هنجارها، استانداردها و ارزش­های بخشی از جامعه در حوزه پوشش و حجاب؛ مرحله بعدی این فرآیند توسط این رسانه‌ها جدی‌تر پی‌گیری می‌شود. مرحله‌ای که در آن شاهد در دستور کار قرارگرفتن حجاب به­عنوان محل نزاع بخشی از جامعه با حاکمیت است. از آنجا که حجاب رسمی و غیررسمی به­عنوان یکی از نمادهای مهم انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران تعریف شده­است، اپوزسیون «حجاب» را به عنوان یکی از محل‌های اصلی نزاع جامعه با حاکمیت تعریف کرده­است.

پس از تثبیت رعایت و عدم رعایت قانون پوشش اسلامی به­عنوان محل نزاع بخشی از جامعه با حاکمیت شبکه‌های مذکور منتظر فرصتی بودند که بتوانند این نزاع را عملیاتی­ کرده و از سطح نظری به عملی کشانده و درگیری فیزیکی ایجاد کنند. مرگ دختری جوان در یک مرکز متعلق به گشت ارشاد، جرقه‌ای بود که رسانه‌های فارسی‌زبان مورد مطالعه بتوانند با استفاده از آن، بخشی از جامعه را که از نظر هنجارهای مرتبط با پوشش و حجاب با حاکمیت اسلامی در تعارض است، به میدان بکشانند. گسترش نزاع از حوزه حجاب و پوشش به سایر حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بخشی دیگر از فرآیند عملیاتی این رسانه‌ها بود که در پیوند با میدان و عناصر فعال در زمینه براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران، سبب گسترش آشوب‌ها شد. به­نحوی­که شاهد حضور فعال عناصر تجزیه‌طلب، سلطنت‌طلب و مانند آن در کنار یکدیگر برای تبدیل قائله مرگ مهسا امینی به یک جنگ داخلی تمام عیار بودیم. از این رو می‌توان گفت تلاش شبکه‌های فارسی‌زبان اپوزسیون، مقابله با جمهوری اسلامی به قصد تغییر یا تضعیف نظام سیاسی از طریق تغییر در نظام ارزشی و هنجاری در جامعه است.

کلیدواژه‌ها

• حجاب
• شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان
• نظام ارزشی جامعه
• تحلیل محتوای کیفی

موضوعات

• زن و خانواده

عنوان مقاله [English]

Strategies Employed by Persian-Language Satellite TV Channels to Alter The Normative System Of Iranian Society On Hijab

نویسندگان [English]

• Parviz Amini ¹
• Amirhosein Ramezani Bidgoli ²
• Mohammad Tohidirad ³

¹ Assistant professor, Shahed University, Tehran, Iran

² Islamic Republic of Iran Broadcasting University, Tehran, Iran

³ Islamic Republic of Iran Broadcasting University, Tehran, Iran

چکیده [English]

The social-political events and tensions of the end of September 2022 showed a normative change in the hijab issue in Iranian society. One of the major focal points in this normative change is the negative and effective role and function that the Persian language media of the governments hostile to the Islamic Republic and its opposition have played in this matter.The current research has investigated the content of four main satellite channels using the qualitative content analysis method based on representational literature. The results of this research include fourteen sub-axis: normalization of not veiling against the non-mahram, highlighting of anti-cultural events, normalization of hijab from Sharia to secular social issue, de-normization of the cultural and moral norms of the society beyond hijab, growth of nudity in visual content, use of famous faces. Art and sports, using the capacity of poetry and music, placing the hijab against the professional development of women, launching virtual and media campaigns, creating social costs for veiled people, expanding western cultural occasions and rituals, using the capacity of Iranians abroad, using the capacity Emotions were a discourse analogy between the Islamic Republic of Iran and anti-women groups in the norm of hijab and a main axis that shows that these media have used fourteen main strategies to change the norm in Islamic hijab. These strategies have pursued the change of the hijab normative system as a common goal.

کلیدواژه‌ها [English]

• Hijab
• Persian-language Satellite Television Channels
• Value system of society
• Qualitative Content Analysis