نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

• مریم رحیمی سجاسی ¹
• طوبی شاکری گلپایگانی ²
• عبدالحسین کلانتری ³

¹ گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس ایران، تهران، ایران.

² استادیار و عضو هیأت علمی گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس

³ دانشیار و عضو هیأت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

آراء فقهاء و قوانین رسمی کشور، بیانگر مشروعیت حق اشتغال و استقلال مالی برای زنان است. با این وجود تجربیات زنان متأهل، مبین موانع و چالش هایی است که انتفاع آنها از این دو حق را با مشکل مواجه کرده است. مقاله حاضر با استفاده از رویکرد فقهی-حقوقی و نظریه ناهماهنگی شناختی فستینگر، ضمن معرفی موانع برخورداری زنان از حق اشتغال و استقلال مالی، درصدد شناسایی راهبردهای اتخاذ شده توسط زنان پیرامون این موانع است.به این منظور، از روش کیفی و شیوه تحلیل تماتیک ولکات استفاده شده است. مشارکت کنندگان این مطالعه، زنان شاغل و ساکن در استان تهران هستند که در زمان انجام مصاحبه، متأهل بوده و یا تجربه زندگی زناشویی داشته اند. این زنان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، انتخاب شدند. سپس بر اساس مفاهیم در حال تکوین، نمونه گیری نظری بر مبنای کشف حداکثر گوناگونی ها و غنای ابعاد مقوله ها صورت گرفت. در نهایت براساس معیار اشباع نظری-مفهومی، با 22 مصاحبه پایان پذیرفت. موانع و راهبردهای زنان در مواجهه با نقض حق اشتغال و استقلال مالی در پنج تم محوری«موانع ساختاری»، «موانع فرهنگی»، «توسیع نقش»، «مدیریت نقش» و «فرار از نقش» تلخیص گردید. که پیامدهای این راهبردها از حیث خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی قابل تأمل است.

تازه های تحقیق

زمینه و هدف

آراء فقهاء و قوانین رسمی کشور، بیانگر مشروعیت حق اشتغال و استقلال مالی برای زنان است. با این وجود تجربیات زنان متأهل، مبین موانع و چالش هایی است که انتفاع آنها از این دو حق را با مشکل مواجه کرده است. مقاله حاضر با استفاده از رویکرد فقهی-حقوقی و نظریه ناهماهنگی شناختی(فستینگر،1957) ضمن معرفی موانع برخورداری زنان از حق اشتغال و استقلال مالی، درصدد شناسایی راهبردهای اتخاذ شده توسط زنان پیرامون این موانع است. زیرا نوع راهبردهای اتخاذ شده توسط زنان از حیث اقتصادی و اجتماعی، پیامدهایی مهم و اساسی به همراه دارد. به عنوان مثال افزایش جمعیت که افزایش اقتدار سیاسی را به همراه دارد، وابسته به نقش فرزندآوری زنان است. ضمن اینکه تأثیر سرمایه انسانی بر تولید و بهره وری اقتصادی نیز(آقایی و همکاران، 1392) متأثر از حضور زنان تحصیلکرده در جامعه است. بنابراین اتخاذ راهبرد عدم فرزند آوری و یا تک فرزندی توسط زنان به دلیل بهره مندی از حق اشتغال (صادقی و شهابی، 1396) همان قدر از حیث اقتصادی و سیاسی مسئله ساز است، که اتخاذ راهبرد بازگشت به خانه و ترک فعالیت اجتماعی. از این رو مقاله حاضر در پی پاسخ به این سئوال است که زنان در مواجهه با موانع بهره مندی از حق اشتغال و استقلال مالی چه راهبردهایی را اتخاذ می کنند؟ 

روش‌شناسی پژوهش 

در مقاله حاضر، از روش کیفی و شیوه تحلیل تماتیک ولکات استفاده شده است. مشارکت کنندگان این مطالعه، زنان شاغل و ساکن در استان تهران هستند که در زمان انجام مصاحبه، متأهل بوده و یا تجربه زندگی زناشویی داشته اند. این زنان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند، انتخاب شدند. سپس بر اساس مفاهیم در حال تکوین، نمونه گیری نظری بر مبنای کشف حداکثر گوناگونی ها و غنای ابعاد مقوله ها صورت گرفت. در نهایت براساس معیار اشباع نظری-مفهومی، مصاحبه ها (22 مصاحبه) پایان پذیرفت.

یافته­‌ها

موانع و راهبردهای زنان در مواجهه با نقض حق اشتغال و استقلال مالی در پنج تم محوری«موانع ساختاری»، «موانع فرهنگی»، «توسیع نقش»، «مدیریت نقش» و «فرار از نقش» تلخیص گردید. «موانع فرهنگی» به عدم تناسب هنجارهای فرهنگی حاکم بر جامعه و حق اشتغال و استقلال مالی زن اشاره دارد. «موانع ساختاری»، از عدم تناسب ساختارهای اجتماعی و نظام اشتغال کشور با فرهنگ جامعه و مسئولیت های زن در خانه حکایت دارد. «توسیع نقش» به معنی وسعت بخشی به مسئولیت ها و وظایفی است که برای زن تعریف شده است. «مدیریت نقش»، بیانگر مدیریت خود، از طرق پنهانکاری و استقلال طلبی است. «فرار از نقش»، به رها کردن برخی از وظایف با هدف بهره مندی از بخشی دیگر اشاره دارد.

بحث و نتیجه­‌گیری

براساس تجربیات زنان، شرایط فرهنگی و ساختارهای اجتماعی تناسبی با حق اشتغال و استقلال مالی آنها ندارد. زنان از یک سو از نظر فرهنگی و فیزیولوژیکی در امر ازدواج و باروری با محدودیت سنی مواجه هستند و از سوی دیگر در قوانین استخدامی بدون توجه به نقش آنها در تداوم نسل، با شرط سنی مواجه می شوند. به طوری که با انتخاب نقش مادری علی رغم برخورداری از فرصت مرخصی زایمان در ایام تحصیل، امکان اشتغال را از دست می دهند، زیرا از نظر سنی توان رقابت با مردان هم تراز خویش را ندارند. در مقابل زنانی که به نقش اجتماعی اولویت می دهند، فرصت ازدواج و یا باروری را از دست می دهند. در نتیجه زنان در مواجهه با این شرایط ناگزیر از اتخاذ راهبردهایی می شوند که علاوه بر روابط خانوادگی، نظام اجتماعی و اقتصادی کشور را نیز متأثر می سازد.

زنان در مواجهه با این موانع، مطابق نظریه ناهماهنگی شناختی فستینگر(1957)، به مکانیسم تغییر رفتار و تغییر شناخت متوسل می شوند. به عنوان مثال از طریق توسیع نقش، با تغییر نگرش خود نسبت به نقش زن و مرد، با مشارکت در تأمین نفقه، تلاش می کنند تا بتوانند از حق اشتغال بهره مند شوند. این مشارکت اگر براساس میل قلبی آنها باشد، به تحکیم خانواده می انجامد، اما اگر به اصرار شوهر و برخلاف رضایت قلبی زن باشد، از جهت شبهه ناک و حرام بودن مال می تواند آسیب های جبران ناپذیری در ارتباط با تربیت فرزندان، تعالی خانواده و جامعه به همراه داشته باشد، مسئله ای که در پژوهش های مربوط به اشتغال زنان، مغفول مانده است. به همین نحو مدیریت نقش از طریق پنهان کاری و استقلال طلبی، برخلاف اصل صداقت و حسن معاشرت در خانواده بوده و نه تنها مانع گرمی کانون خانواده است، بلکه از حیث اقتصادی نیز به دلیل عدم مدیریت صحیح سرمایه و انباشت آن در قالب طلا و سکه، نامطلوب ارزیابی می شود. در نهایت راهبرد فرار از نقش که به شکل محروم سازی خود از نعمت مادری یا فرزندآوری کمتر توسط برخی از زنان تجربه شده همانند نتایج پژوهش صادقی و شهابی(1396)، تبعات سیاسی و اجتماعی فراوانی برای کشوربه همراه دارد که اگر توسط زنان بیشتری اتخاذ شود، مسائل بسیاری را به دنبال خواهد داشت. همچنان که راهبرد بازگشت به خانه و ترک فعالیت اجتماعی نیز بر اساس نتایج پژوهش آقایی و همکاران(1392) به هدر رفت سرمایه گذاری آموزشی می انجامد.

کلیدواژه‌ها

• حقوق زن
• توسیع نقش
• فرار از نقش
• فاصله گیری از زنانگی
• بازگشت به خانه

20.1001.1.23452692.1401.10.1.5.4

موضوعات

• زن و خانواده

عنوان مقاله [English]

Women's rights in the middle of Islamic law and Custom: Women's confrontation with challenges of having the right to employment and financial independence

نویسندگان [English]

• Maryam Rahimisajasi ¹
• Touba Shakeri Golpayegani ²
• Abdolhossein Kalantari ³

¹ Women Studies, Tarbiat Modares University,Tehran, Iran.

² Assistant professor, Department of Women Studies, Tarbiat Modares University.

³ Associate Professor, Department of Sociology, University of Tehran,Tehran,Iran.

چکیده [English]

 
Jurists' opinions and the Iran official laws indicate the Legislate rights to employment and financial independence for women. However, married women's experiences show the barriers and problems that make it challenging to have these two rights. This study seeks to identify the strategies adopted by women to deal with these barriers, using the jurisprudential-legal approach and the cognitive dissonance theory Festinger while introducing the obstacles to women's right to employment and financial independence. In this study, we used a qualitative method using Wolcott's thematic analysis. Participants include employed women resident in Tehran province that were married at the time of research or have had marital experience.  The sample was recruited through purposeful sampling. Then, theoretical sampling was done based on the developing concepts with maximum variety and density of categories' dimensions. Finally, interviews (n=22) ended based on criteria of theoretical-conceptual saturation.Women's Barriers and strategies in the face of violation of rights to employment and financial independence were extracted in five central themes, ''structural barriers'', ''cultural barriers'', ''role expansion '', ''role management'', and ''role escapism''.women facing these situations are forced to adopt strategies that, in addition to family relationships, also affect the social and economic system of the country.

کلیدواژه‌ها [English]

• Woman rights
• Role expansion
• Role Escapism
• Turning Away From Womanhood
• Returning Home