مطالعات زن و خانواده

تحلیل و نقد شاکله نظریه تفسیری فضل‌الرحمن به‌مثابه مبنایی روش‌شناختی برای برخی خوانش‌های زنانه‌نگر از قرآن کریم

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 دانشگاه الزهرا س، عضو هیات علمی گروه مطالعات زنان

2 عضو هیئت علمی گروه مطالعات زنان، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس تهران

3 هیات علمی گروه مطالعات زنان ، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در خوانش‌هایی که زنان مسلمان در چند دهه اخیر از قرآن کریم صورت داده‌اند با نویسندگانی مواجهیم که بعضاً به‌عنوان افراد شاخص جریان معروف به «فمینیسم اسلامی» از آن‌ها یاد می‌شود. این نویسندگان که شامل کسانی چون ودود، الحبری، بارلاس و سعدیه شیخ می شوند، تا اندازه معتنابهی در روش شناسی خود متاثر از نظریه تفسیری فضل‌الرحمن بوده‌اند. فضل‌الرحمن هرمنوتیک قرآن‌محور خود را بر نظریه‌ای در باب نبوت و ماهیت وحی و نیز فهمی درباره تاریخ مبتنی می‌کند. وی منادی تمییز اسلام هنجاری از اسلام تاریخی است و به تفکیک ایدئال‌های دین از اعراض آن برای فهم حضور دین در جهان مدرن دعوت می‌کند. در نگاه او، انداختن طرحی نو در ساحت معرفت اسلامی در اصل باید با مطالعه جامع قرآن برای روشن نمودن مقاصد و اصول اخلاقی آن آغاز شود. در نگاه او پس از استخراج یک نظام اخلاقی و فکری از قرآن و بر مبنای این نظام اخلاقی است که می‌توان به درستی میراث حدیثی اسلامی را خوانش کرد. او دل‌مشغول احیای اجتهاد است و آن را بر مبنای «حرکت دومرحله‌ای» خود تعریف می‌کند. طنین اندیشه او در آثار نویسندگان یادشده حضور دارد ازاین‌رو تحلیل و نقد این اندیشه به نحوی تحلیل و نقد «فمینیسم اسلامی» نیز هست. این مقاله که به عنوان رهیافت روشی خود از «مطالعه تحلیلی» و «نقد دیالکتیک» بهره می‌برد سرانجام به این نتیجه می‌رسد که نظریه تفسیری فضل‌الرحمن، ضمن برخی نوآوری‌ها و راه‌گشایی‌ها، مبنای محصل و کاملا پردازش‌شده‌ای نیست که بتواند بدون ایجاد مساله‌هایی مضاعف، مبنای خوانش‌های بدیل زنان از قرآن کریم شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

An analysis and critique of Fazlur Rahman’s interpretive theory as a methodological basis for some feminine readings of Quran

نویسندگان [English]

  • Mohsen Badreh 1
  • Ezzatosadat Mirkhani 2
  • toba shakeri 3

1 Alzahra University, faculty member

2 faculty memeber, Department of Women's Studies, Tarbiat Modares University, Tehran

3 faculty member, Department of Women's Studies, Department of Humanities. Tarbiat Modares University

چکیده [English]

In recent decades there have been new readings of holy Quran by Muslim women including authors known as “Islamic feminists”. This group of women such as Amina Wadud, Azizah Al-Hibri, Asma Barlas and Sadia sheikh are significantly influenced in their applied methodology by Fazlur Rahman’s interpretive theory. Rahman bases his Qur’anic hermeneutics on a theory of prophecy and revelation and also an understanding of history. He invites us to make distinction between normal Islam and historical Islam and calls for separating religious Ideals from religion’s contingencies for the sake of presenting Islam to the modern world. According to him, any reconstruction of Islamic thought primarily needs a comprehensive study of the Quran for its ethical worldview. He is concerned with reviving Ijtihad and defines it according to his own “two-way movement”. His methodological influence is obvious in the works of so-called “Islamic feminism” authors, then analysis and critique of his interpretive theory is in fact an analysis and critique of their readings. This paper takes “analytical research” and “dialectical criticism” as its methodical approaches and finally concludes that Rahman’s interpretive theory, though having new inspirations and hermeneutic inventions, cannot work as a well-found theological-methodological base for alternative interpretations, without creating new problematic faults.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fazlur Rahman
  • Women’s readings of Quran
  • interpretive methodology
  • Islamic feminism

  1.  

    1. احمدیه، مریم، اسحاقی، محمد. (1395). تطورات مفهوم نشوز در ادوار مختلف فقه شیعه. مطالعات زن و خانواده، 4(1)، 85-111.
    2. بدره، محسن (1395)، تحلیل و نقد مبانی معرفتی فمینیسم اسلامی، رساله دکتری دفاع شده در دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، اساتید راهنما: عزت السادات میرخانی و طوبی شاکری گلپایگانی.
    3. بدره، محسن؛ میرخانی، عزت السادات و شاکری گلپایگانی، طوبی و بدره، محسن (13951393)،  تطور روش‌شناختی در جریان فمینیسم اسلامی، دو فصلنامه علمی پژوهشی جنسیت و خانواده، شماره دوم.
    4. پاکتچی، احمد (1389)، روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
    5. پالمر، ریچارد ا. (1391). علم هرمنوتیک؛ ن‍ظری‍ۀ ت‍اوی‍ل‌ در ف‍ل‍س‍ف‍ه‌ه‍ای‌ ش‍لای‍رم‍اخ‍ر، دی‍ل‍ت‍ای‌، ه‍ای‍دگ‍ر، گ‍ادام‍ر، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، چاپ هفتم، تهران: هرمس.
    6. حب الله، علی (2005). دراسات فی فلسفه اصول الفقه و الشریعه و نظریه المقاصد، بیروت: دارالهادی.
    7. رئیس الساداتی، ریحانه السادات. (1392). خشونت نسبت به زنان از منظر تفاسیر قرآنی. مطالعات زن و خانواده، 1(1).
    8. علمی، محمدجعفر (1386). بررسی و نقد نظریه فضل الرحمن در بازسازی اجتهاد در دین، علوم سیاسی (دانشگاه باقرالعلوم علیه‌السلام)، بهار 1386: شماره 37، صص 71-124.
    9. وجدی سیس, فاطمه، مودب، سید رضا. (1396). خانواده وآسیب‌شناسی فهم روایات مربوط به آن. مطالعات زن و خانواده، 5(1)، 151-170.
    10. ودود، آمنه (1393). قرآن و زن؛ بازخوانی متن مقدس از منظر یک زن، ترجمه اعظم پویا و معصومه آگاهی، تهران: حکمت.
    11. هادوی تهرانی، مهدی (1377). مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد.

     

    منابع انگلیسی

    1. Ahmadiyeh, M., Eshaghi, M. (2016). Development of the Concept of Arrogance in Various Periods of Shia Jurisprudence, woman and Family Studies (Alzahra University), 4(1). 85-111. (Tex in Persian)
    2. Al-Hibri, A. (January 01, 2008). An Islamic Perspective on Domestic Violence. Multi-cultural Family, 311-340.
    3. Ali, K. (2010). Marriage and slavery in early Islam. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
    4. Ali, K. (2017). Sexual ethics and Islam: Feminist reflections on Qur'an, hadith, and jurisprudence.
    5. Badreh, M. (2016). Islamic feminism; Analysis and critique, PhD thesis submitted to Tarbiat Modarres University, supervisors: Mirkhani, E. And Shakeri, T. (Tex in Persian)
    6. Barlas, A. (2002). "Believing women" in Islam: Unreading patriarchal interpretations of the Quran. Austin, Tex: University of Texas Press.
    7. Berniker, E., & McNabb, D. E. (2006). Dialectical Inquiry: A Structured Qualitative Research Method. The Qualitative Report, 11(4), 643-664.
    8. Elmi, M. J. (2007). An evaluation of Fazl-al-Rahman’s ideas about the reconstruction of Ijtihad in religion, Political sience (Bagher-ol-Ulum Univ.), 10(1). Pp 71-124. (Tex in Persian)
    9. Hadavi Tehrani, M. (1998). Theologocal Foundations of Ijtihad, Qom: Khane Kherad inst. (Tex in Persian)
    10. Hidayatollah, A. (2014). Feminist Edges of the Qur’an. New York: Oxford University Press.
    11. Hobollah, H. (2005). Studies in the philosophy of Usul-ol-Fiqh and Sharia and the Theory of Maghasid, Beirut: Darolhadi. (Tex in Arabic)
    12. Husein, F. (1997). Fazlur Rahman's Islamic philosophy. McGill University.
    13. Keddie, N. R., & Afghānī, J. -D. (1968). An Islamic response to imperialism: Political and religious writings of Sayyid Jamāl ad-Dīn "al-Afghānī". Berkeley: University of California Press.
    14. Koshul, B. (December 01, 1994). Fazlur Rahman's "Islam and Modernity" Revisited. Islamic Studies, 33, 4, 403-417.
    15. Mirkhani, E. And Shakeri, T. and Badreh, M. (2014) Methodological developments in the literature of Islamic Feminism, Gender and Familiy (Jensiat Va Khanevade), Vol.1 (2). (Tex in Persian)
    16. Naguib, S. (January 01, 2010). Horizons and Limitations of Muslim Feminist Hermeneutics: Reflections on the Menstruation Verse. In Anderson, P. S., New topics in feminist philosophy of religion: Contestations and transcendence incarnate. Dordrecht: Springer. pp 33-49.
    17. Pakatchi, A. (2010). Research Methods for Ulum-ol-Quran and Hadis, Tehran: Imam Sadiq University. (Tex in Persian)
    18. Palmer, R. E. (2012). Hermeneutics: interpretation theory in Schleiermacher, Dilthey, Heidegger and Gadamer, Translated by S. Hanaee Kashani, Tehran: Hermes. (Tex in Persian)
    19. Rahman, F. (1958). Prophesy in Islam: Philosophy and orthodoxy. London: Allen & Unwin.
    20. Rahman, F. (1965). Islamic methodology in history. Karachi: Central Institute of Islamic Research.
    21. Rahman, F. (1966). The Impact of Modernity on Islam, Islamic Studies, 5, 2, pp. 121-2.
    22. Rahman, F. (1978). Divine Revelation and the Prophet, Hamdard Islamicus, 1, 2.
    23. Rahman, F. (1979). Islam. Chicago: University of Chicago Press.
    24. Rahman, F. (1980). Islamic Studies and the Future of Islam, in Malcolm H.  Kerr, ed., Islamic Studies:  A Tradition and its Problems.  Malibu, 1980, pp.  125-33. 
    25. Rahman, F. (1980). Major themes of the Qurʼān. Minneapolis, MN: Bibliotheca Islamica.
    26. Rahman, F. (1982). Islam & modernity: Transformation of an intellectual tradition. Chicago: University of Chicago Press.
    27. Rahman, F. (2000). Revival and reform in Islam: A study of Islamic fundamentalism. Edited and with an introduction by E. Moose.  Oxford: One world.
    28. Rahman, F. (June 01, 1963). Social Change and Early Sunnah. Islamic Studies, 2, 2, 205-216.
    29. Rahman, F. (October 29, 1970). Islamic Modernism: Its Scope, Method and Alternatives. International Journal of Middle East Studies, 1, 4, 317-333.
    30. Rais al-Sadati, R. (2013). Violence against women from the perspective of Quranic commentaries, woman and Family Studies (Alzahra University), 1(1). (Tex in Persian)
    31. Saeed, A. (2004). Fazlur Rahman: a framework for interpreting the ethico-legal content of the Quran. In Taji-Farouki, S., & Institute of Ismaili Studies. Modern Muslim intellectuals and the Qurʼan. Oxford: Oxford University Press in association with the Institute of Ismaili Studies, London.
    32. Shaikh, S. (1997). Exegetical Violence: Nushuz in Qur’anic Gender Ideology, Journal for Islamic Studies, 17, pp. 49-73.
    33. Sonn, T. (1998). Fazlur Rahman and Islamic Feminism, In: Waugh, E. H., Denny, F. M., & Rahman, F., The shaping of an American Islamic discourse: A memorial to Fazlur Rahman. Atlanta, Ga: Scholars Press.
    34. Sonn, T. (October 01, 1991). Fazlur Rahman's Islamic Methodology. The Muslim World, 81, 212-230.
    35. Vajdi sis, f., Moaddab, S.R. (2017). Pathology of Hadiths in the area of family, woman and Family Studies (Alzahra University), 5(1). 151-170. (Tex in Persian)
    36. Wadud, A. (1999). Qurʼan and woman: Rereading the sacred text from a woman's perspective. New York: Oxford University Press.
    37. Wadud, A. (2006). Inside the gender Jihad: Women's reform in Islam. Oxford: Oneworld.
    38. Wadud, A. (2014). Quran and woman : rereading the sacred text from a woman’s perspective, Translated by A. Pooya and M. Agahee, Tehran: Hekmat. (Tex in Persian)
مطالعات زن و خانواده
دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 17
تیر 1399
صفحه 9-35