مطالعات زن و خانواده

اثر ازدواج و طلاق مادر، درحق حضانت از منظر فقهای مذاهب اسلامی با رویکردی به نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی ره

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

از نظر مشهور فقهای امامیه ، پس از جدایی زن و شوهر، حضانت پسر تا دو سال و حضانت دختر تا هفت سال مشروط به عدم ازدواج، به عهده مادر است و این حق به محض ازدواج، ساقط می شود سپس اگر مطلقه گردد، حضانت به وی باز می گردد. اغلب فقهای مذاهب اسلامی اعم از حنفی، شافعی و حنبلی نیز فتاوی شبیه به نظر مشهور فقهای امامیه دارند اما در این بین ابن ادریس حلی از فقهای امامیه، با پذیرش اصل سقوط حضانت با ازدواج، در مورد بازگشت آن با طلاق تردید کرده و امام مالک از ائمه اهل سنت نیز نظری شبیه به آن دارد در این میان تنها حسن بصری و پیروانش، نظری اختصاصی دارند اینها به استناد دلائلی برخلاف همه فقهای مذاهب اسلامی(امامیه، مالکیه، شافعیه، حنفیه ، حنبلیه و ظاهریه) معتقدند حق حضانت با ازدواج سقوط نمی کند بنابراین فارغ از بحث از بازگشت آن بعد از مطلقه شدن هم می باشند.این امر در حقوق ایران نیز وجود دارد و علی رغم تبعیت قانون گذار از نظر مشهور فقها، به نظر می‌رسد وفق ادله ای نظیر آیه233 سوره بقره، قاعده لاضرر، توجه به غرض قانون گذار در باب حضانت و اصل رعایت مصالح طفل باید حکم مشهور را مورد نقد قرار داده و قول به عدم مانعیت نکاح مجدد مادر از حضانت را اقوی دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effect of marriage and divorce on the right of custody from the point of view of the jurisprudents of the Islamic faiths with the approach to the legal system of Iran

نویسندگان [English]

  • Amin Amirhoseiny 1
  • ehsan aliakbari 2

1 Beheshty

2 isfahan

چکیده [English]

According to the famous Imams' jurists, after the separation of the husband and wife, the custody of the boy for up to two years and the custody of the daughter up to seven years are subject to the lack of marriage, and this is the right of the mother upon the marriage, and then, if she becomes divorced, the custody of He goes back. Most Islamic scholars such as Hanafi, Shafa'i and Hanbali are similar to the famous Imams' jurists, but in the meantime, Ibn Eridis, a scholar of the Imamiyah, declined to divorce by accepting the principle of the custody of the marriage, and the Imam al-Malik The Sunni Imams also have a theoretical similarity. Only Hassan Basri and his followers have a special theory. According to some reasons, unlike all jurisprudents of the Islamic faiths (Imamiyeh, Malekiyah, Shafieh, Hanafiyah, Hanbali and Zahirieh), the custody of marriage fell Therefore, regardless of the discussion of its return after divorce, this is also the case in Iran Judo, and despite the adherence of the legislator to the famous jurists, it seems that according to an argument such as verse 233 of Surah al-Baqarah, the rule of law, consideration of the legislator on custody and the principle of respecting the material of the child should criticize the famous ruling and promise She believed that her mother's rejection of her custody was unconditional.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: custody
  • mother
  • marriage
  • divorce
  • childcare
  1. ابن الاشعث سجستانی، احمد (1410 هـ. ق.). سنن ابی داود، ج 2، چاپ اول، بی جا: دارالفکرلطباعة والنشر و التوزیع.
  2. ابن حمزة الطوسی، علی بن حسن (1408 هـ. ق.). الوسیلة الی نیل الفضیلة، چاپ اول، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی مرعشی النجفی.
  3. ابن ادریس الحلی، احمد بن محمد (1408 هـ. ق.). السرائر، ج 2، چاپ دوم، قم: موسسه نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه.
  4. ابن البراج القاضی الطرابلسی، عظیم (1406 هـ. ق.). المهذب، ج 2، بی چا، قم: موسسه نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه.
  5. ابن حزم، اندلسی (بی‌تا). المحلّی بالآثار، ج 10، بی چا، بیروت: دارالفکر.
  6. ابن قدامة، ابن احمد (بی‌تا). المغنی، ج 9 و 11، بی چا، بیروت: دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع.
  7. ابن عابدین، ممحمد بن حسن (1415 هـ. ق.). حاشیة رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الابصار، ج 3، چاپ اول، بیروت: دارالکفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  8. ابن العلامۀ، فخر المحققین، محمد بن حسن (1387 هـ. ق.). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، ج 3، چاپ اول، قم: المطبعة العلمیة.
  9. ابوالبرکات، اعلی (بی‌تا). الشرح الکبیر، ج 2، بی چا، بی جا: دارالاحیاء الکتب العربیة.
  10. ابن حنبل، احمد بن محمد (بی‌تا). مسند احمد بن حنبل، ج 2، چاپ اول، بیروت: دار صادر.
  11. البحرانی، یوسف (1405 ه.ق.) الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 25، چاپ اول، قم: موسسه نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  12. البهوتی الحنبلی، محمد (1418 هـ. ق.). کشاف القناع، ج 5، چاپ اول، بیروت: منشورات محمد علی بیضون.
  13. الحر العاملی، محمد بن احمد (1409 هـ. ق.). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج 21، چاپ اول، قم: موسسة آل البیت (ع).
  14. العلامة الحلی، حسن بن یوسف (1413 هـ. ق.). مختلف الشیعة، ج 7، چاپ اول، قم: المطبعة العلمیة.
  15. العلامة الحلی، حسن بن یوسف (1420 هـ. ق.). تحریر الاحکام، ج 4، چاپ اول، قم: موسسة الامام الصادق (ع).
  16. العلامة الحلی، حسن بن یوسف (1420 هـ. ق.). ارشاد الاذهان، ج 2، چاپ اول، قم: موسسه نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  17. العلامة الحلی، حسن بن یوسف (1413 هـ. ق.). قواعد الاحکام، ج 3، چاپ اول، قم: موسسة نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  18. المحقق الحلی، محمد بن حسن (1409 هـ. ق.). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج 2، بی چا، تهران: انتشارات استقلال.
  19. المحقق الحلی، محمد بن حسن. (1410 هـ. ق.). المختصرالنافع فی فقه الامامیة، بی چا، تهران: قسم الدراسات الاسلامیه فی موسسة البعثة.
  20. الحلی، جلیل الدین (1410 هـ. ق.). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج 3، بی چا، قم: موسسة نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  21. الرعینی، حمدان (1416 هـ. ق.). مواهب الجلیل، ج 5، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  22. السرخسی، شیخ یوسف (1406 هـ. ق.). المبسوط، ج 4، بی چا، بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر و التوزیع.
  23. الشافعی، احمد (1403 هـ. ق.). الام، ج 5، چاپ دوم، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
  24. الشربینی، شیخ عبد الرحمن (1377 هـ. ق.). مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج، ج 3، بی چا، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  25. شهید اول، محمد بن مکی (1411 هـ. ق.). اللمعة الدمشقیة، چاپ اول، قم: دارالفکر.
  26. شهید ثانی، زین الدین علی (1413 هـ. ق.). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج 8، چاپ اول، قم: موسسة المعارف الاسلامیة.
  27. شهید ثانی، زین الدین بن علی (1398 هـ. ق.). الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعة، ج 5، چاپ دوم، نجف: منشورات جامعة النجف الدینیة.
  28. شیخ صدوق، احمد بن محمد (بی‌تا). من لایحضره الفقیه، ج 3، چاپ دوم، قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  29. شیخ طوسی، حسن بن یوسف (بی‌تا). الخلاف، ج 5، بی چا، قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  30. شیخ کلینی، احسن بن یو سف (1363 هـ. ش.). الکافی، ج 5 و 6، چاپ پنجم، طهران: دارالکتب الاسلامیة.
  31. فاضل الآبی، زهیر (1408 هـ. ق.). کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، ج 2، قم: موسسه نشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه.
  32. فاضل هندی، محمد (1416 هـ. ق.). کشف اللثام عن قواعد الاحکام، ج 7، چاپ اول، قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  33. القمی السبزواری، عبد الاعلی (بی‌تا). جامع الخلاف و الوفاق بین الامامیة و بین ائمة الحجاز و العراق، چاپ اول، تهران: انتشارات زمینه سازان ظهور امام عصر (عج).
  34. گلپایگانی، محمد. رضا (1413 هـ. ق.). هدایة العباد، ج 2، چاپ اول، قم: دارالقرآن الکریم.
  35. مروارید، علی اصغر (1410 هـ. ق.). الینابیع الفقهیة، ج 18، چاپ اول، بیروت: الدار الاسلامیة.
  36. نجفی، م حمد بن حسن (1385 هـ. ش.). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج 31، چاپ پنجم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
  37. النوری طبرسی، حسن (1408 هـ. ق.). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 15، چاپ اول، بیروت: موسسه آل البی علیهم السلام.
  38. النووی الدمشقی، اعلی الدین (بی‌تا). المجموع فی شرح المهذب، ج 18، بی چا، بی جا: دارالفکر.
  39. محسنی، سعید، قبولی در افشان، سید محمد مهدی، بررسی نوآوری ها و چالش های ماهوی قانون حمایت خانواده مصوب 1391، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، دوره 2، ش 2، پاییز و زمستان 1393.
  40. سبحانی، حسین، امیرحسینی، امین، روشن، محمد، رویکردی نوین در شهادت زن در نظام حقوقی اسلام، با نگاهی به نظام حقوقی ایران، مطالعات زن و خانواده، دوره 4، ش 1، بهار و تابستان 1395.
  41. احمدیه، مریم، اسحاقی، محمد، تظورات مفهوم نشوز در ادوار مختلف فقه شیعه، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، دوره 4، ش 1، بهار و تابستان 1395.
  42. ایزدی فرد، علی اکبر، ادبی فیروزجانی، رزاق، مرتاضی، احمد، زارعی، محمد مهدی، درخواست اجرت بر حضانت از نگاه فقه اسلامی، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، دوره 4، ش 1، بهار و تابستان 1395.
  43. حسینی، سید حسن، عزیزی، مینا، بررسی قوانین و سیاست های حمایت از خانواده در دوران پس از انقلاب اسلامی ایران، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، دوره 4، ش 1، بهار و تابستان 1395.
  44. صیاد، اکرم، آقایی بجستانی، مریم، جستاری در مبانی فقهی و آثار شرط عند الاستطاعه بودن مهریه، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، پاییز و زمستان 1395، دوره 4، ش 2.
  45. پورمسجدیان، فاطمه، عباسی، فرانک، سیاست گذاری نظام حقوقی ایران در قبال توافقات ابوین بر سر حضانت، دو فصلنامه مطالعات زن و خانواده، دوره 5، ش 1، بهار و تابستان 1396.
  46. ساعی، سید محمد مهدی، کامیاب منصوری، نیلوفر، حضانت در پرتو مصلحت کودک در زمان ازدواج مجدد مادر، فصلنامه مطالعات حقوق عمومی، دره 46، ش 4، زمستان 1395.

 

منابع انگلیسی

  1. Ibn al-Ashath Sajistani, A (1410 AH). San Aby Dawood, 2nd Edition, First Printing, Outdoor: Darwall of the Wall and Printing and Publishing. (text inPersian)
  2. Ibn al-Hazat al-Tusi, AS (1408 AH)., First edition, Qom: The Book of the Book of Ayatullah Al-Majles, Maraṣi al-Nahfi. .(Persian)
  3. Ibn Idris al-Hali, A (1408 AH). Al-Sarayar, Q2, Second Edition, Qom: Nasr-e-Islami Institute, Al-Ra'a Layma'a Al-Madrasin, Al-Manzarah. . (text inPersian)
  4. Ibn al-Baqraj al-Qazi al-Türblasi, AS (1406 AH). Al-Moazeb, J 2, Bicha, Qom: Nasr al-Islami Institute, al-liba-ye La'ma'a-al-Madrasin-i-Beqam al-Murshraf. .(Persian)
  5. Ibn hesam, a (bay up). Al-Mahli Baltajar, A 10, Behia, Beirut: Dar al-Fakr. . (text inPersian)
  6. Ibn al-ghaddamah, a (bay bin). Al-Moghani, 9th and 11th, Behia, Beirut: Dar al-Ka't al-Arabi Llanshir and Al-Thouz.
  7. Ibn Abedin (1415 AH). Description of Tonoor al-Sa'sar, c 3, first edition, Beirut: Daralekfkarn lltavbaaet and alnshir and altouzie.
  8. Ibn al-Alaamah (AH 1387). Reflection of Al-Fawaed in the Description of the Challenges of Al-Qawada, C 3, First Printing, Qom: .(Persian)
  9. Ibn Hanbal, A (B) Messand Ahmad ibn Hanbal, C 2, First edition, Beirut: Exported.
  10. Al-Bohrani, (1405 AH). Al-Hadiaq Al-Nazdarat al-Aqa'm al-Uta'ah al-Tahir, J 25, First edition, Qom: Nasr al-Islami Institute of Enlightenment, Layma'a al-Mudorsin.
  11. Al-Bewati Al-Honbli, M (1418 AH). Esfahan al-Qana'ah, 5th c., First edition, Beirut: Mohammad Ali Beyzoun's pamphlets.
  12. Al-Hir al-Amali, M (1409 AH). Detailed Explanation of Al-Shi'a'a al-Zīlādīṣīlā, Issue 21, Qom: Al-'Abit (AS(text inPersian)
  13. (1413 AH). Different al-Shi'a, c 7, first print, Qom:
  14. (1420 AH). Tahrir al-Ahkam, p. 4, first print, Qom: the institution of Alamam al-Sadeq (AS). (text inPersian)
  15. , (1420 AH). Ershad Alazahan, 2nd Edition, First Printing, Qom: Nasr-e-Islami Institute, Al-Ra'a Layma'a-al-Mudarsin.
  16. (1413 AH). Principles of Allah, Q 3, First Edition, Qom: Nasr al-Islami Institute of Al-Ra'a Layma'a al-Madrasin.
  17. , ا. (1409 AH). Shara'e al-Islam al-Mahallah and Al-Haram, J 2, Becha, Tehran: Esteghlal Publishing. . (text inPersian)
  18. ا. (1410 AH). Al-Muqtdr al-Fahr al-Fahl al-Amamiyah, without a church, Tehran: Al-Quds al-Darsat al-Islamiyya in the institution of the Alāṭāṣṭā.
  19. Al-Hali, C (1410 AH). Al-Mo'zab al-Barefi Description of Al-Muqtdisr al-Nafaq, c 3, Behaya, Qom: The institution of Nasr al-Islami 'al-Ra'a al-Muta'sin.
  20. Al-Rīnī, H (1416 AH). Gha'b al-Jalil, J 5, First edition, Beirut: Dar al-Kot Al-Alamiyah. . (text inPersian)
  21. Al-Kharashi, Sh (1406 AH). Al Mubsouth, C 4, Beechah, Beirut: Dar al-Ma'rafat lltabaa'et and al-nashir al-Thouzari.
  22. Al-Shafai, A (1403 AH). Element, C 5, Second Edition, Beirut: Daralfkarn lltavbaaet and alnshir and altouzie.
  23. Alsharbini, Sh (1377 AH). Magnoli Almahtaj Ali Rezaat Meanji Alapah al-Mannhaj, c 3, Behha, Beirut: Darahia al-Tarath al-Arabi. . (text inPersian)
  24. Shahid I, M (1411 AH). First Printing, Qom: Daral-Fakr.
  25. Shaheed Sani, Z (1413 AH). Masalak El'afam al-Tenghih Shari'-al-Islam, 8th c., First edition, Qom: Encyclopedia of Islam.
  26. Sheikh Kellini, A (1363 AD). Al-Kafi, vol. 5 & 6, fifth edition, Tehran: Dar al-Kabul Eslami. . (text inPersian)
  27. Fazel al-Aby, Z (1408 AH). Discovery of Almouzuz for the description of Al-Mukhtar al-Nafa, Q2, Qom: Nasr al-Islami Institute, al-Layma'a al-Madrasin al-Manzarah.
  28. Fadhil Hindi, M (1416 AH). Detecting Al-Ltaam Al-Aqam Rules, p. 7, first edition, Qom: (text inPersian)
  29. Al-Qmay al-Sabzwari, AS (B). Jamee al-Khalaf and al-Wifaq between al-Amamiyah and inter-emam al-hijaz and al-Iraqiq, first edition, Tehran: The founders of the advent of Imam al-Asr (A)s(text inPersian)
  30. Golpayegani, MR. (1413 AH). Hedayat al-'Abad, Q2, First edition, Qom: Dar al-Qur'an al-kerim.
  31. Pearl, aa (1410 AH). , first print, Beirut:
  32. Najafi, M (2006 AD). Jeharalkalam for the description of Sharia al-Islam. J 31, Fifth Edition, Tehran: Darolkb al-Islamiyah.
  33. Elementary Tabaris, h (1408 AH). Mustardak al-Wasael and Monsanto al-Masaleh, 15th c., First edition, Beirut: Al-Al-Bait Al-Islami Institute. (text inPersian)
  34. Al Nawi al-Dashqi, A (B) The full text of the verse is available on this page. (text inPersian)
  35. Mohseni, Saeed, Accepting Acknowledgments, Seyyed Mohammad Mehdi, Investigating the Innovations and Challenges of the Family Protection Law Approved, 2012, Two Quarterly Women and Family Studies, Volume 2, Issue 2, Fall & Winter 2014. (text inPersian)
  36. Sobhani, Hossein, Amir Hosseini, Amin, Roshan, Mohammad, A New Approach to Women's Martyrdom in the Legal System of Islam, A Look at the Legal System of Iran, Women and Family Studies, Volume 4, Issue 1, Spring and Summer. (text inPersian)
  37. Ahmadiyeh, Maryam, Eshaghi, Mohammad, Nursing Concepts in Different Different Periods of Shiite Fiqh, Two Journal of Women and Family Studies, Vol. 4, p. 1, spring and summer of 1395. . (text inPersian)
  38. Ezadi Fard, Ali Akbar, Literature, Firoozjani, Razaq, Mortazi, Ahmad, Zarei, Mohammad Mehdi, Application for Custody from the Point of View of Islamic Jurisprudence, Journal of Women and Family Studies, Vol. 4, p. 1, Spring and Summer, 1395, . (text inPersian)
  39. Hosseini, Seyed Hassan, Azizi, Mina, Study of Family Laws and Policies in the Post-Islamic Revolution, Two Quarterly Women and Family Studies, Volume 4, Summer 1, Spring and Summer, 1395.(text inPersian)
  40. Sayyad, Akram, Aghaee Bijastani, Maryam, A Study on the Fundamentals of Law and the Effects of the Condition of the Implication of Mahri, Two Journal of Women and Family Studies, Autumn and Winter, 1395, Volume 4, Issue 2 .(text inPersian
  41. Pourmshadian, Fatemeh, Abbasi, Frank, Policy of Iran's Legal System in relation to Abouin's Custody Agreements, Two Quarterly Women and Family Studies, Volume 5, Sh 1, Spring and Summer, 1396, .(text inPersian)
مطالعات زن و خانواده
دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 16
فروردین 1399
صفحه 81-111