بازجستی در طلاق قضایی ناشی از عسر و حرج معنوی زوجه با تاملی در آراء قضایی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 استادیارگروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری. سبزوار، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری. سبزوار، ایران .

3 مدرس گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه حکیم سبزواری. سبزوار، ایران.

10.22051/jwfs.2024.43667.2982

چکیده

عسر و حرج معنوی مشقت‎ها و سختی‎هایی است که به روح، روان و حیثیت فرد وارد می‎شود. با توجه به اینکه این نوع از عسر و حرج غالبا در طلاق قضایی ناشی ازعسر و حرج زوجه مورد غفلت قانونگذار قرار گرفته است، پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای انجام‌گرفته، با مداقه در کتب فقهی و حقوقی مرتبط و چندین دادنامه کوشیده است مصادیق عسر و حرج معنوی را که حرج معنوی ناشی از مسائل روانی، حرج معنوی ناشی از مسائل مالی و حرج معنوی ناشی از رویه قضایی می‎باشد وغالبا از سوی زوج و رویه قضایی بر زوجه عارض می‎گردد را احصاء و تاثیر عسر و حرج معنوی بر طلاق را بررسی کند. باتوجه به ادله قاعده لاحرج، در تمامی مصادیق مذکور عسر و حرج معنوی می‎تواند برای زوجه حق درخواست طلاق قضایی ایجاد کند. در پایان نیز دو پیشنهاد در خصوص اصلاح رویه قضایی و لزوم آموزش‎های کاربردی افراد قبل و بعد از ازدواج مطرح شده است.

تازه های تحقیق

در این پژوهش با بررسی و مداقه در کتاب‎ها، مقالات و دادنامه‎های قضایی، عسروحرج معنوی تعریف شد و ادله‎ای که دلالت بر این نوع از عسروحرج دارند، مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت نتیجه‎ای که از این جستار حاصل شد این است که ادله‎ای که از آیات و روایات بر قاعده نفی عسروحرج وارد شده، عام و مطلق بوده و شامل انواع عسروحرج اعم از مادی و معنوی می‎شود؛ بنابراین تأثیر عسروحرج معنوی بر طلاق ثابت است زیرا آسیب‎های ناشی از آن گاهی بیش‌تر و حتی غیرقابل تحمل‎تر از آسیب‎های ناشی از عسروحرج مادی است. پس از بررسی این موارد، با دقت و امعان نظر در چندین دادنامه، مصادیق عسروحرج معنوی زوجه که از ناحیه زوج و هم‌چنین رویه قضایی بر وی عارض می‎شود، ذکر و مورد بررسی قرار گرفت. در این نوشتار مصادیق عسروحرج معنوی به سه حالت تقسیم شد که عبارتند از:

الف. حرج معنوی روانی: این نوع از حرج به سه دسته، حرج روانی ناشی از مسائل حیثیتی، حرج روانی ناشی از مسائل عاطفی و حرج روانی ناشی از فشارهای جسمانی تقسیم شده­است.

ب. حرج معنوی ناشی از مسائل از مالی: عدم پرداخت نفقه از سوی زوج، تنها مصداق یافت شده از این نوع حرج است.

ج. حرج معنوی ناشی از رویه قضایی: این نوع از عسروحرج نیز در دو مبحث حرج معنوی زمان‎بر بودن اثبات عسروحرج و اثبات عسروحرج معنوی به قاضی مرد مورد بررسی قرار گرفت.

 با توجه به توضیحات فوق، باید گفت با استناد به قاعده لاحرج و اثبات شمول‎پذیری آن نسبت به حرج‎های معنوی، موارد مذکور در بند الف و ب می‎تواند دلیلی برای طلاق قضایی زوجه باشد. در خصوص بند پ که حرج معنوی ناشی از رویه قضایی است، توجه جدی قانون‌گذار را می‎طلبد تا در این زمینه با توجه به پیشنهادهایی که در این پژوهش ارائه می‎شود، اصلاحات لازم را برای بهتر شدن رویه قضایی اعمال کند.

در قانون مدنی حق طلاق با مرد بوده و جز در مواردی خاص این حق به زن داده­شده تا بتواند درخواست طلاق کند. اگر زوجه مدعی طلاق به ­دلیل عسروحرج باشد طبق قاعده «البینه علی‌المدعی»، باید عسروحرجش را نزد قاضی مرد ثابت کند که از لحاظ روحی و روانی کاملاً با جنس زن متفاوت بوده و بی‌شک قاضی مرد نمی‎تواند احوالات زنی را که در عسروحرج قرارگرفته را به­درستی درک کند؛ به­همین­خاطر در سال‎های اخیر برای درک بیش‌تر احوالات زن، مشاور خانم در کنار قاضی مرد قرارداده­شد تا کمکی به جنس زن در جهت تشخیص و درک وضعیت او باشد.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An inquiry into judicial divorce caused by wife's incorporeal hardship with a reflection on judicial opinions

نویسندگان [English]

  • Moosa HakimiSadr 1
  • Leili Fatemi 2
  • Samaneh Alavi 3

1 Assistant Professor, Department of Fiqh and Basics of Islamic Law, Faculty of Theology, Hakim Sabzevari University. Sabzevar, Iran

2 Master's degree, Faculty of Theology, Hakim Sabzevari University. Sabzevar, Iran

3 Lecturer in the Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology, Hakim Sabzevari University. Sabzevar, Iran

چکیده [English]

Spiritual distress and hardship are hardships and hardships that affect a person's soul, mind and dignity. Due to the fact that this type of hardship and embarrassment is often neglected by the legislator in judicial divorce caused by the wife's hardship and embarrassment, the present research, which was carried out by a descriptive-analytical method along with the collection of documentary and library information, with a focus on jurisprudence and legal books It is related and several legal documents have tried to find examples of spiritual distress and distress, which is spiritual distress caused by psychological issues, spiritual distress caused by financial issues, and spiritual distress caused by judicial procedure, and it is often caused by the husband and the judicial procedure on the wife. To examine the statistics and the impact of spiritual hardship on divorce. According to the evidence of the law of hardship, in all the mentioned cases, spiritual hardship and hardship can give the wife the right to request a judicial divorce. In the end, two proposals have been made regarding the amendment of judicial procedure and the necessity of practical training for people before and after marriage.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Judicial Divorce
  • Incorporeal Hardship
  • Wife
  • Opinions
قرآن کریم. (1373). ترجمه ناصر مکارم شیرازی. قم: دارالقرآن الکریم.
ابن اثیر، مبارک بن محمد. (بی‌تا). النهایه فی غریب الحدیث. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان
ابن فارس، ابوالحسین بن زکریا. (1404). معجم المقاییس اللغه. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب. بیروت: دارالفکر الطباعه و النشر و التوزیع.
اصفهانی، حسین بن محمد راغب. (1412). مفردات الفاظ قرآن. بیروت: دارالعلم- الدارالشامیه.
ایروانی، باقر. (1426). دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه. قم:دار الفقه للطباعته و النشر.
انصاری، مرتضی. (1419). فرائدالاصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بابویه قمی، محمد بن علی. (1415). المقنع. قم: مؤسسه امام هادی (ع).
 بجنوردی، سید حسن. (1419). القوائد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1413). الفقه، القواعد الفقهیه. قم: مؤسسه امام رضا (ع).
حسینی مراغی، سید میر عبدالفتاح. (1417). العناوین الفقهیه. قم:مؤسسه النشر الاسلامی.
خوانساری نجفی، موسی. (1373). رساله فی قاعده نفی ضرر. قم: مکتبه المحمدیه.
رمضان زاده، ام البنین؛ چوپانی مرسی، حبیب الله؛ زرقی، موسی و عباسی، محمود. (1397). آمیزش نامتعارف و پیامد‌های فقهی آن. مجله فقه پزشکی، 4 (34و35)92-102.
Doi: 10. 22037/mfj. v10i35-34. 21230 [link]
روشن، محمد. (1393). حقوق خانواده. تهران: انتشارات جنگل، جاودانه.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1415). الرسائل الاربع. قم:مدرسه امام صادق (ع).
شاهین فرد، خاطره؛ نظری توکلی، سعید؛عمانی سامانی، رضا وعابدینی، احمد. (1395). شمول پذیری قاعده لا حرج نسبت به حرج‌های غیر جسمانی و پیامد‌های فقهی آن. مجله فقه پزشکی، 8 (26 و 27)، 255- 261. Doi:10. 22037/mfj. v8i27-26. 15349[link]
شیروی، عبدالحسین. (1397). حقوق خانواده. تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت).
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1387). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مکتبه المرتضویه الاحیاء الآثار الجعفریه.
صانعی، مهدی. (1377). رفع حرج در شریعت اسلام. مشهد: نشریه دانشکده الهیات مشهد.
صفایی، حسین؛ امامی، اسدالله. (1395). مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410). کتاب العین. قم: نشر هجرت.
کاتوزیان، ناصر. (1385). حقوق مدنی خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (1407). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
محقق داماد، سید مصطفی. (1384). قواعد فقه بخش مدنی 2. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم اسلامی دانشگاه‌ها (سمت).
محمدی، ابوالحسن. (1385). قواعد فقه. تهران: نشر میزان.
مصطفوی، سید محمد کاظم. (1421). مائه قاعده الفقهیه. قم: دفتر انتشارات الاسلامی.
مغنیه، محمد جواد. (1378). ترجمه تفسیر کشاف. قم: بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. (1424). کتاب النکاح. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب.
مکارم شیرازی، ناصر. ( 1411). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام امیرالمومنین.
نائینی، محمد حسین. (1376). فوائد الاصول. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
نقیبی، ابوالقاسم. (1386). سوء استفاده از حق از منظر فقه امامیه و حقوق ایران. مجله ندای صادق (فقه و حقوق خانواده)، 12 (47)،38 –60. Doi:10. 30497/flj. 2008. 67999[link]
سایت های اینترنتی: سایت پژوهشگاه قوه قضائیه به آدرسhttps://ara. jri. ac. ir