نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده

• زهرا قربانی

عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی دانشگاه اراک، اراک ، ایران

چکیده

در جوامع با باروری پایین که رفتار باروری به صورت آگاهانه توسط افراد کنترل می شود، تمایلات و ترجیحات فرزندآوری در بررسی تحولات باروری مهم بوده و تعداد ایده آل فرزندان به عنوان یکی از شاخص های بررسی روند تحولات آینده باروری حائز اهمیت است. هدف مطالعه حاضر شناخت ایده آل های فرزندآوری در ایران و تبیین نوسانات و تفاوتهای آن در کشور است. این پژوهش از تحلیل ثانویه داده های پیمایش ملی تحولات فرهنگی ایرانیان در سال 1383 و پیمایش ملی ارزش ها و نگرشها در ایران که در سال 1394 جمع آوری شده، استفاده کرده است. جامعه آماری افراد بالای 15 سال ساکن در نقاط شهری و روستایی استان های کشور می باشد. یافته ها محدود به متغیرهای موجود در داده ها بوده و در حد امکان برای سنجش ایده آل های فرزندآوری مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج نشان دهنده آن است که در هر دو مقطع مورد مطالعه 1383 و 1394 تمایل به ایده آل دو فرزندی غالب بوده و به ترتیب برابر با 3/62 و 1/48 درصد است، اما طی این سال ها تمایل به ایده آل سه فرزندی و بیشتر نیز افزایش یافته و از 8/30 درصد به 2/43 درصد رسیده است. نتایج تحلیل چند متغیره پیمایش ها در سال های 1383 و 1394 نشان می دهد که با کنترل سایر متغیرها تحصیلات و مذهب بالاترین اثر و تفاوت را در تعداد ایده آل فرزندان طی این سال ها داشته اند.

تازه های تحقیق

باروری نتیجه رفتار هنجاری و آگاهانه افراد است. این رفتار توسط هنجارهای شایع فرزندآوری در جامعه و محدودیت‌های ساختاری شکل می‌گیرد و کنشگران عقلانی بر اساس بیشترین مزایا و کمترین ضرر دست به انتخاب می‌زنند.

در سال 1383 تفاوت معناداری در ترجیحات فرزندآوری دو جنس وجود ندارد، اما در سال 1394 به دلیل حجم بالای نمونه تفاوت معناداری در ترجیحات باروری دو جنس با وجود تفاوت اندک در میانگین ترجیحات فرزندان دیده می‌شود. این یافته با نتایج تستا (2012) همخوانی دارد که تفاوت اندکی را میان ترجیحات فرزندآوری زنان و مردان نشان داده است. این امر همچنین می‌تواند به دلیل تغییرات درونی خانواده در حوزه تصمیم‌گیری برای تعداد فرزندان باشد (عباسی‌شوازی و مک‌دونالد، 2008)، که ترجیحات فرزندآوری زنان و مردان را به هم نزدیک کرده است.

در بررسی اثر، سهم و پیش‌بینی متغیرهای جمعیتی بر تعداد مطلوب فرزندان در سال 1394متغیر سن در هر سه گروه سنی، مذهب در هر دو گروه مذهبی و وضعیت تأهل فقط در میان مجردین در مقایسه با گروه مرجع که متاهلین بودند، تفاوت معناداری در تعداد مطلوب فرزندان داشتند، اما در سال 1383متغیرهای جمعیتی اثرگذار بر تعداد مطلوب فرزندان متغیر سن و مذهب بوده‌اند.

از میان متغیرهای اقتصادی-اجتماعی در مطالعه حاضر، تحصیلات عاملی اصلی در تغییر رفتارهای باروری است. وضعیت ترجیحات باروری با توجه به سطح تحصیلی نشان می‌دهد که در هر دو مقطع تمایل به تک‌فرزندی و دوفرزندی با افزایش سطح تحصیلات افزایش یافته، اما تمایل به سه‌فرزندی و بیشتر با افزایش تحصیلات کاهش یافته است. این امر نشاندهنده این است که در واقع تحصیلات نقش مهمی را در انتقال باروری ایفا می‌کند. همانطور که پژوهش‌ها نشان می‌دهند افراد با تحصیلات بالاتر، ترجیحات فرزندآوری پایینی دارند (نیبهرولچین و بیجوان، 2012)، یافته‌های این پژوهش با این پژوهش­ها همخوانی دارد و بر اساس پژوهش تستا (2014) این رابطه در میان جوامع گوناگون متفاوت است. همچنین نتیجه تحصیلات بالا با ترجیح باروری پایین در پژوهش حاضر اثر پیشرفت تحصیلی در باروری پایین مطالعه ترابی و عباسی‌شوازی (2012) را تأیی می‌کند. لوتز و همکاران (2010) تغییرات نهادی در رابطه با تحصیلات را در توضیح انتقال باروری مهم دانسته و نقش چشمگیری در کاهش باروری برای تحصیلات قائل هستند و یافته‌های پژوهش حاضر آن را تأییدمی‌کند.

همچنین یافته‌های این پژوهش در چارچوب توجیهات نظریه انتقال جمعیتی که تحولات باروری و فرزندآوری را به گسترش تحصیلات نسبت می‌دهد، هماهنگ است.

وضعیت اقتصادی و ترجیحات فرزندآوری پاسخگویان نشان­ ­دهنده این است که میانگین تعداد مطلوب فرزندان در هر سه سطح از پایگاه اقتصادی تقریباً به هم نزدیک است که نشان از همگرایی ترجیحات فرزندآوری در پایگاه‌های اقتصادی مختلف دارد.

در تحلیل‌های دو متغیره، رابطه معناداری میان وضع فعالیت و تعداد مطلوب فرزندان و تفاوت میان افراد شاغل و غیرشاغل در هر دو مقطع مورد مطالعه وجود دارد و ترجیحات باروری شاغلین کمتر از غیرشاغلین است، اما در تحلیل‌های چند‌متغیره وضع شغلی اثری بر ترجیحات فرزندآوری ندارد. پژوهش­ها نشان می‌دهند که اثرگذاری وضعیت شغلی بر باروری بستگی به سیاست‌های حمایتی دارد. در کشورهایی که از سیاست‌های حمایت خانواده برای ترکیب کار و فرزندآوری حمایت نمی‌شود اشتغال اثر منفی بر باروری دارد، برعکس در کشورهایی که سیاست‌ها و برنامه‌های حمایتی خانواده‌محور دارند، رابطه اشتغال و باروری مثبت است (مایتسیک، 2009). همچنین یافته پژوهش حاضر با فرضیات اقتصاد نئوکلاسیک که روندهای باروری زیر سطح جانشینی را به افزایش اشتغال نسبت می‌دهد هماهنگ است.

در نظر داشتن الگوی ترجیحات فرزندآوری در دو مقطع 1383 و 1394 منجر به درک این واقعیت شد که ترجیحات باروری در حال تغییر است و باید از ابعاد و زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گیرد. ترجیحات باروری پدیده پیچیده و چند‌بعدی است که عوامل مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی در بروز آن مؤثرند.

هر چند یافته‌های پژوهش نشاندهنده افزایش ایده‌آل‌های فرزندآوری طی دو مقطع 1383 و 1394 است، اما تحقق فرزندآوری خانوارها و زوجین مستلزم اجرای سیاست‌ها و برنامه‌هایی حمایتی است که فرزندآوری را تسهیل کنند.

کلیدواژه‌ها

• تعداد مطلوب فرزند
• ترجیحات باروری
• سطح تحصیلی
• مذهب
• پایگاه اقتصادی- اجتماعی

موضوعات

• زن و خانواده

عنوان مقاله [English]

Changes in the ideal of childbearing and its causes in Iran between 2004 and 2015

نویسنده [English]

• Zahra Chorbani

Assistant Professor, Sociology,Arak University. Arak, Iran. University

چکیده [English]

In societies with low fertility, where reproductive behavior is consciously controlled by individuals, childbearing tendencies and preferences are important in studying reproductive changes, and the ideal number of children is important as one of the indicators of future fertility changes. The aim of this study is to identify the ideals of childbearing in Iran and explain its fluctuations and differences in the country. This study has used the secondary analysis of the data of the National Survey of Iranian Cultural Developments in 2004 and the National Survey of Values and Attitudes in Iran, which was collected in 2015. The statistical population is people over 15 years old living in urban and rural areas of the provinces. Findings are limited to the variables in the data and have been used as much as possible to measure the ideals of fertility. The results show that in 1383 and 1394 the tendency to the ideal of two children was dominant and is equal to 62.3 and 48.1%, respectively, but during these years the tendency to the ideal of three children and more has increased and It has increased from 30.8% to 43.2%. The results of multivariate analysis of surveys in 1383 and 1394 show that by controlling other variables, education and religion have had the highest effect and difference in the ideal number of children during these years.

کلیدواژه‌ها [English]

• ideal number of children
• fertility preferences
• education
• religion
• socio-economic status