مطالعات زن و خانواده

بررسی میزان استقبال دختران روستایی از سریال‌های ماهواره‌ای و راهکارهای کاهش اثرات منفی آن

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 جغرافیا و برنامه ریزی روستایی- دانشکده جغرافیا- دانشگاه تهران- تهران، ایران.

چکیده

جهانی‌شدن تاثیر شگرف و غیرقابل انکاری بر تمامی جنبه‌های زندگی داشته است، به-طوری که انتشار سریع ایده‌ها از طریق فناوری‌های نوین رسانه‌ای بر گوناگونی اجزای فرهنگی و تنوع و تکثر آن افزوده و اثرات قابل توجهی در فضاهای مختلف جغرافیایی گذاشته است. پژوهش حاضر به بررسی میزان استقبال دختران روستایی از سریال‌های ماهواره‌ای و راهکارهای کاهش اثرات منفی آن می‌پردازد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و نوع پژوهش کاربردی است. جامعه آماری روستاهای دارای بیشترین دستگاه گیرنده ماهواره در دهستان میامی شهرستان مشهد و واحد تحلیل دختران روستایی و ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است. در این مطالعه 160 دختر روستایی به-صورت داوطلبانه در تکمیل پرسشنامه همکاری داشتند. تجزیه و تحلیل داده‌های میدانی به کمک نرم افزار SPSS انجام و از آزمون تی، مربع خای و تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد. نتایج نشان داد الگوی غالب استفاده از تلویزیون‌های ماهواره‌ای برنامه‌هایی با محتوای سرگرم‌کننده بوده و بیشترین میزان استقبال دختران روستایی به‌ترتیب شامل: موسیقی و رقص، سریال‌های دوبله شده فارسی، آشپزی و فیلم‌های سینمایی است. همچنین از دیدگاه دختران بهترین شبکه‌های ماهواره‌ای به‌ترتیب PMC وGEM TV بوده‌است. مهمترین راهکارهای کاهش اثرات منفی سریال‌های ماهواره‌ای از دیدگاه دختران روستایی به‌ترتیب شامل: بهبود و تنوع برنامه‌های شبکه-های تلویزیون داخلی با میانگین 3.9، برنامه‌ریزی جهت پرکردن اوقات فراغت دختران جوان با میانگین 3.8، تقویت باورهای دینی در دختران جوان با میانگین 3.7 است.

تازه های تحقیق

جهانی­شدن فرهنگی به نسبت عمق تأثیرات و خصلت نامرئی و جریان کندش، گاه بیشتر از دیگر ابعاد جهانی­شدن به موضوع اندیشه و تأمل نظریه­پردازان معاصر بدل گشته و پیچیدگی زیاد در میزان اثربخشی آن، بسیاری از این نظریه­پردازان را شدیداً دل­مشغول و نگران تبعات ویرانگر این جنبه از جهانی­شدن کرده­است. در این ارتباط سه دیدگاه درباره جهانی­شدن فرهنگ مطرح می­گردد: 1- عده‏ای معتقدند که گسترش روزافزون رسانه‏های گروهی و انقلاب الکترونیک و . .. در ترویج «هم‏گرایی و تجانس فرهنگی» نقش به‏سزایی بر عهده داشته و جهان را متحد می‏کنند. 2- در مقابل این دیدگاه عده‏ای، استقرار یک فرهنگ جهانی و تجانس فرهنگی را یک نظر ساده‏لوحانه و بیش ازحد خوش‏بینانه توصیف می‏کنند و عصر حاضر را عصر بی‏نظمی بزرگ جهانی می‏پندارند و نیز دهکده جهانی مک لوهان را بسیار آرمانی و ساده‏لوحانه قلمداد می‏کنند. از دیدگاه این اندیشمندان، مثال‏های ملموس این نوع نگرانی‏ها را می‏توان در نادیده­گرفتن هویت‏های قومی، نژادی، جغرافیایی، ملی و ارزش‏های بسیاری از فرهنگ‏ها مشاهده کرد. 3- اندیشمندان گروه سوم بر این باورند که در فرآیند جهانی­شدن فرهنگ، یک سامانه بین‏المللی غالب با استفاده از رسانه‏های مختلف، ایده جهانی­شدن را بازتولید می‏نماید که از آن، به عنوان «امپریالیسم رسانه‏ها» یاد می‏شود لذا ما شاهد برتری یک فرهنگ و سیطره آن بر دیگر فرهنگ‏ها و افول فرهنگ‏های بومی و نابودی هویت‏های ملی و محلی ‏هستیم.

بدیهی­است که اتکا به یک دیدگاه محل تردید است. عده­ای با درک این موضوع و وقوف بر افراط­گرایی آن­ها موضعی به­مراتب منطقی­تر برگزیده­اند و ضمن امعان­نظر به امر جهانی، سویة محلی فرهنگ را نیز مطمح نظر قرار داده­اند. از این­جمله می­توان به الوین تافلر اشاره کرد که در کتاب معروف خود «موج سوم» نگرشی دوسویه به بوم ـ جهان را برمی­تابد و قرین باور به تکوین انقلابی بی­سابقه در قلمرو ارتباطات, تلویحاً خبر از شکل­گیری هویت­­های میانی، کدر و پیوندی می­دهد که ضمن پایبندی به هویت‌محلی عضویت در شبکه­های اعتماد جهانی (هویت اطلاعاتی) را نیز پذیرا هستند (عبداللهی، 1387).

اکنون آنچه مسلم است نمی­توان مانع دسترسی خانواده­ها به برنامه هایز شبکه­های ماهوار­ه­ای که هواداران جوان و خاص خود را دارد، شد."ماهواره­های تلویزیونی امکان استفاده از صدها شبکه مختلف را فراهم­آورده و قدرت انتخاب افراد را در محتوای شنیداری و دیداری رسانه­ای افزایش داده­است. بهره­مندی از گیرنده­های ماهواره در نواحی روستایی که سابقاً کمتر در معرض امواج فرایند جهانی شدن بوده­اند، فراگیر شده و در دو دهه اخیر منشأ تغییرات گسترده شده­است. یکی از عمده­ترین مخاطبان شبکه­های ماهواره­ای در نواحی روستایی دختران هستند که با محرومیت­های متعدد در نواحی روستایی مواجه بوده و امروزه بخش زیادی از اوقات­فراغت خود را با مشاهده برنامه­های ماهواره­ای پرمی­کنند. فراهم نبودن امکانات تفریحی لازم نظیر سالن­های ورزشی، کلاس­های مناسب آموزشی و ... موجب گردیده دختران مصرف­کنندگان اصلی سریال­های ماهوار­ه­ای در نواحی روستایی باشند. نتایج نشان داد الگوی مصرف برنامه­های شبکه­های ماهواره­ای دختران روستایی عمدتاً برنامه­های سرگرمی شامل 1- موسیقی و رقص 2- سریال­های دوبله 3- آشپزی و به ترتیب فیلم­های سینمایی، مهارت‌های زندگی، مد و فشن، ورزش، مستند، کارتن، اخبار و سریال­های دوبله نشده در رتبه­های بعد قرارمی‌گیرند. همچنین بهترین شبکه از دیدگاه دختران به ترتیب PMC و GEM TV بوده­است. میزان استقبال دختران روستایی از سریال­­های ماهواره­ای با میانگین 3.3 بیشتر از میانه نظری است. مهمترین دلایل استقبال دختران روستایی از سریال­های ماهواره شامل: 1- جذابیت سریال­های ماهواره­ای 2- ضعف سریال­های داخلی و 3- شرایط زندگی در روستا است.

در دو دهه اخیر (1380 به بعد) بهره­برداری از خدمات ماهواره­های تلویزیونی در صحنه ارتباطات نواحی روستایی مرسوم و معمول شده­است. پژوهش حاضر برخلاف مطالعه امیری و همکاران (1391)، نگرش بدبینانه­ای به تحولات تکنولوژیکی ندارد. این مطالعه هم­سو با ملکی (1400) بر این باور است که تحریم یک­جانبه و قطع پخش شبکه­های ماهواره­ای با اصول و قواعد حقوقی سازگار نیست، به همین دلیل امروزه اغلب دولت­ها حق انتخاب مردم را در مورد آنچه نیاز دارند، ببینند و بشنوند محفوظ می­دارند. بدیهی است نوآوری­های جدید ارتباطی می­تواند بهره­وران را در برابر گزینه­های متنوعی از محتوای رسانه­ای مطابق سلایق افراد قراردهد و بی­توجهی رسانه­های داخلی به رجحان­های مخاطبان باعث افزایش اقبال به رسانه­های خارجی می­شود و نظارت و کنترل دستگاه­های حکومتی در این زمینه نتیجه­بخش نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Rural Girls' Satisfaction with Satellite Serials and Strategies for Reducing their Negative Effects

نویسندگان [English]

  • Maryam Ghasemi 1
  • Samaneh Miralijani 2

1 Assistant Prof. of Geography and Rural Planning, Ferdowsi University of Mashhad,Mashhad, Iran

2 Geography and Rural Planning, Faculty of Geography ,University of Tehran, Tehran, Iran.

چکیده [English]

Nowadays, globalization has had a tremendous and undeniable impact on all aspects of life, with the rapid dissemination of ideas through new media technologies - satellite - adding to the diversity of cultural components and their diversity and impacts across geographical areas. Has left. The present study investigates the rural girls' acceptance of satellite serials and strategies to reduce their negative effects. The research method is descriptive-analytical and the type of research is applied. The statistical population of the villages has the highest satellite receiver in Miami suburb of Mashhad and the rural girl analysis unit and questionnaire research tool. In this study, 160 girls and 24 local informants, and a total of 184 participants, completed the questionnaire. Data were analyzed by SPSS software. The results showed that the dominant pattern of using satellite TVs included entertainment programs and the most popular among rural girls were: music and dance, Persian dubbed serials, cooking and movies. It's cinematic. From the girls' point of view, the best satellite networks were PMC and GEM TV, respectively. The most important strategies for reducing the negative impact of satellite TV from rural girls' perspective include: Improving and diversifying domestic TV networks with a mean of 3.9, planning to fill leisure time for young rural girls by expanding cultural institutions in the Rural areas with a mean of 3.8, reinforce religious beliefs among young rural girls with a mean of 3.7.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Satellite TV
  • Negative Effects
  • Rural Girls
  • Miami County
ادهمی، جمال. (1397). عوامل مؤثر بر بیگانگی اجتماعی و فرهنگی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، مسائل اجتماعی ایران، 9 (1)،  27-5. DOI: 20.1001.1.24766933.1397.9.1.1.6  [لینک[
 اسدی، عباس. (1393). گرایش دانشجویان به رسانه­ها با تاکید بر شبکه­های ماهواره­ای و سنجش پیامدهای آن، فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 4 (12)، 352-323. [link]
امیری، عبدالرضا، نوری مرادآبادی، یونس، بساطیان، سید محمد. (1391). بررسی رابطه استفاده از شبکه­های ماهواره­ای و گرایش بهره­برداران به آسیب­های اجتماعی در بین جوانان شهر کرج، نظم و امنیت انتظامی، 4 (4)، 117-142.[link]
ایل زکی، اعظم. (1395). تأثیر برنامه­های ماهواره­ای بر سبک زندگی و حقوق بشر، پژوهش نامه حقوق بشری، 2 (5)، 163 - 181. [link]
آقاجان بگلو، سوسن، بذرافکن، حمیرا، روحانی، علی. (1392). بررسی رابطه رسانه­های دیداری و انتخاب الگوی زندگی، زن و جامعه، 4 (13)، 141-164 [link] .
باصری، احمد، حاجیانی، ابراهیم. (1389). کارکرد رسانه­های ماهواره­ای در تصویرسازی ذهنی مردم، روانشناسی نظامی، 1 (4)، 79-89. [link]
بحرانی، شعله، حسینی، مریم، سروش، مریم. (1390). مقایسه جنسیتی رابطه رسانه، هویت و سبک­زندگی در بین جوانان شیراز، فصلنامه مطالعات ملی، 12 (47)، 103-120. [link]
بختیاری، حسن، فرخی، حسن. (1391). بررسی رابطه برنامه­های شبکه­های ماهواره­ای تلویزیونی و هویت­دینی جوانان، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 20 (15)، 55-72.[link] .
حسین زاده، علی حسین، شجراوی، محمد. (1392). بررسی تأثیر میزان ونوع استفاده از ماهواره بر هویت اجتماعی، دینی و ملی نوجوانان (مطالعه موردی: دانش­آموزان مقطع سوم دبیرستان شهر اهواز)، دانش انتظامی استان خوزستان، 5، 13-32. [link]
خوشنویس، ناهید، (1388). بررسی تأثیر برنامه­های تلویزیونی بر سبک­زندگی، ماهنامه انجمن روابط عمومی ایران، 69، 5-13. [link]
دارابی، مسعود، امیر پور، مهناز، ابوالقاسم، حیدرآبادی. (1395). بررسی جامعه­شناختی تأثیر ماهواره بر هویت‌دینی جوانان شهر تهران، جامعه­شناسی مطالعات جوانان، 7 (22)، 9-30. [link]
سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان خراسان­رضوی (1396)، سالنامه آماری استان خراسان رضوی[link].
ساکی، امیر. (1398). تأثیر برنامه­های ماهواره بر سبک­زندگی مردم استان مرکزی (شهر اراک)، مطالعات رسانه­ای، 14 (4)، 111-85. [link]
شریف زاده، حکیمه السادات، میرمحمدتبار، سیداحمد، سهرابی، مریم. (1393). بررسی نقش استفاده از فناوری­های نوین (ماهواره و اینترنت) بر هویت­دینی دانش­آموزان، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 22 (23)، 103-125. [link]
عاملی، سعیدرضا. (1383). جهانی­شدن­ها: مفاهیم و نظریه­ها، ارغنون، 24، 1-58. [link]
عبدالرحمانی، رضا. (1395). بررسی نقش کانال ماهواره­ای فارسی زبان در افزایش گرایش دانشجویان دختر به مدهای آرایش و زیبایی (مورد مطالعه: دانشجویان دختر دانشگاه آزاد واحد علوم پزشکی تهران)، علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 10 (1)، 210-175. [link]
عبداللهی، عبدالله. (1387). جهانی شدن، کلانشهرها و دگرگونی الگوهای توسعه شهری و روستایی (با تأملی بر گستره­های فقر و نابرابری شهری در کلانشهر مشهد)، رساله دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
غفاری، داریوش، صیدی، محمد سجاد، رضایی، خدیجه (1396). تأثیر ماهواره در بی ثباتی ازدواج، نقش واسطه­ای دینداری و نگرش مثبت نسبت به رابطه با جنس مخالف، پژوهش­نامه اسلامی زنان و خانواده، 5 (8)، 9-21. [link]
فتحی، حبیب الله، جعفری، علی. (1396). رابطه مصرف رسانه­ای با تغییر سبک­زندگی (مورد-مطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی)، مطالعات رسانه­های نوین، 3 (9)، 221-255doi: 10.22054/cs.2017.11954.60. [link].
کاستلز، مانویل. (1380). عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (پایان هزاره)، ترجمه احد علیقلیان، افشین خاکباز، حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
گلچین، مسعود، سخایی، ایوب، افشانی، علیرضا. (1391). مطالعه میزان و نوع استفاده از شبکه­های ماهواره­ای فارسی و مناسبات خانودگی در بین شهروندان تهرانی، شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 14 (56)، 83-118 [link].
متقی، مریم، محمود مولائی کرمانی، بتول، (1395). تبیین جامعه شناختی برخی علل گرایش دانشجویان به ماهواره (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه پیام نور واحد کرمان)، جامعه­شناسی سبک­زندگی، 2 (6)، 169-135. [link]
محمدپور، احمد، نقدی، اسدالله، نادرنژاد، بهزاد. (1389). تأثیر ماهواره بر هویت­فرهنگی در کردستان ایران (مطالعه موردی دانشجویان کرد دانشگاه های سنندج)، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، 4، 131-156. [link]
محمدی، فردین. (1396). تحلیل خوانش زنان از سریال­های ماهواره­ای فارسی زبان مورد مطالعه زنان شهر سنندج، راهبرد فرهنگ، 10 (39)، 47-72. [link]
ملائی، مریم، امیر، آرمین. (1399). خوانش مخاطبان زن از جنسیت و روابط جنسیتی در مجموعه ماهواره­ای عروس استانبول، جامعه­شناسی فرهنگ و هنر، 2 (2)، 32-1 . https://doi.org/10.34785/J016.2020.945 [link] doi:
ملکی، مسلم. (1400). مؤلفه­های پخش برنامه­های ماهواره­ای در حقوق بین­الملل و اسلام، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، 6 (1)، 202-175. [link] doi: 10.22091/csiw.2020.5332.1770
مهرپرور، سمانه. (1396). مردم نگاری مخاطبان زن سریال ماهواره­ای عمر گل لاله، مطالعات رسانه­ای، 12 (39)، 83-101. [link]
نیرومند، لیلا، لطیفی، سیدرضا. (1395). تأثیر میزان تماشای برنامه­های ماهواره در سبک­زندگی دختران نوجوان 15 الی 18 سال ناحیه 2 منطقه 6، مطالعات رسانه­ای، 10 (30)، 51-62. [link].
ویندال، سون، سیگنایزر، بنو و اولسون، جین. (1376). کاربرد نظریه­های ارتباطات، تهران: ترجمه مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها، چاپ اول.
 
 
 
 
مطالعات زن و خانواده
دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 26
آذر 1401
صفحه 77-102