Journal of Woman and Family Studies
The Effect of "Green Exercise" on Improving the Sleep Quality of Female Elderly without Regular Physical Activity in Arak City
Document Type : Research/Original/Regular
Authors
1 Corresponding Author, Assistant professor of Physical Education and Sport Science Department, Arak University, Arak, Iran; D-Khajavi@araku.ac.ir
2 M.A in Physical Education and Sport Science (Motor Behavior), Arak University, Arak, Iran
Abstract
Abstract
The prevalence of insomnia, characterized by persistent inability to fall asleep or maintain sleep, increases with age. The aim of this study was to investigate the effect of "green exercise" on improving the sleep quality of inactive female elderly in Arak city. Participants were 45 female elderly, aging over 60 years with poor sleep quality residing in Arak city who voluntarily participated in the research in 2 experiment and control groups. The experiment group participated in the exercise trainings for 10 weeks, 3 sessions per week, and each session 60 minutes. Data was collected using Pittsburgh Sleep Quality Inventory (PSQI) and analyzed by dependent and independent t-test with SPSS software (version 16), with significant level 0.05. Results showed that experimental group had significant increase in mean score of sleep quality of post-test than pre-test (p≤0.05).The experimental group had significant increase in overall sleep quality, subjective sleep quality, sleep latency, sleep duration, sleep efficiency, and daytime dysfunction scores than the control group (p≤0.05). However, there were no significant differences between the groups’ sleep disturbance and use of hypnotics mean scores. These results support the effect of green exercises on sleep quality of female elderly with sleep problems.
Keywords
مقدمه
با افزایش سن، تغییراتی در کیفیت و ساختار خواب ایجاد می‌شود. این تغییرات به بروز اختلالات خواب و شکایت های ناشی از آن منجر می‌شود مانند: سختی در شروع خواب، انگیختگی‌های فراوان، خواب سبک، ساعات خواب ناکافی، بیدار شدن زیاد در طول شب و... تحقیقات نشان داده است که کیفیت ضعیف خواب بعد از سردرد و اختلال‌های گوارشی در رتبه سوم مشکلات سالمندان قرار دارد و از جمله دلایل مراجعه آنها به پزشکان محسوب می‌شود (کوترونئو، گارنی، لاکاوا و کابودی[1]، 2004). مشکلات خواب تأثیر منفی معنی‌داری بر سلامت روانی و بدنی، کیفیت زندگی[2] و هزینه‌های درمانی می‌گذارد (کریپک، گارفینکل، وینگارد، کلاوبر و مارلر[3]، 2002). بی‌خوابی[4] می‌تواند منجر به افزایش خستگی و خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه شود (بلیوایس[5]، 1996). همچنین می‌تواند منجر به آسیب سیستم‌های ایمنی، متابولیکی[6] و اندوکراین[7] شود (کنوستون، اسپیگل، پانی و ون‌کاوتر[8]، 2007). به علاوه، کیفیت ضعیف خواب یا خواب آلودگی در طول روز در افراد سالمند با مسایلی از قبیل آسیب وضعیت سلامت، عملکرد جسمی ضعیف، ناخوشی و مرگ و میر، کاهش کیفیت زندگی، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های روانی و کاهش عملکرد روزانه همراه است (نیومن[9] و همکاران، 2000). مهمترین علّت مشکلات خواب سالمندان، بیماری‌ها، اثر داروها، افسردگی، اضطراب و محدودیت حرکتی می‌باشد (اُهایون، کارسکادون، گیلمینالت و ریتیلو[10]، 2004).
استفاده از داروهای خواب‌آور ممکن است اثرات زیان‌آوری مانند گیجی، افتادن، خواب‌آلودگی، بیقراری به همراه تعاملات مضر با داروهای دیگر برای این گروه سنی به همراه داشته باشد (مورین و آزرین[11]، 1988). بنابراین، ضرورت شناسایی جایگزین‌های غیردارویی برای افزایش کیفیت خواب در میان سالمندان اهمیت پیدا می‌کند. متخصصان بهداشت و درمان اظهار داشته‌اند تمرین های ورزشی ممکن است به بهبود کیفیت خواب[12] در میان سالمندان کمک کند (کینگ، اُمن، بارسینگتون، بلیوایس و هاسکل[13]، 1997). از لحاظ تاریخی شاید هیچ رفتاری در طول روز بیشتر از ورزش با خوابِ بهتر مرتبط نباشد (آنکولی-اسرائل[14]، 2001). ورزش یک ابزار سالم، ایمن، ساده و ارزان قیمت برای بهبود خواب می‌باشد (یانگستد[15]، 2005).
سازوکارهای زیربناییِ اثر ورزش بر خواب، شامل مجموعه پیچیدهای از فعالیت‌هایی است که ممکن است فواید فیزیولوژیکی و روان‌شناختی داشته باشد. تمرین‌های ورزشی با افزایش در مصرف انرژی، ترشح اندوکراین و درجه حرارت، کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد (هورن و مور[16]، 1985). نظریه ترمیم بدن[17] اظهار می‌دارد که خواب باعث افزایش ترشح هورمون‌های آنابولیکی مانند (هورمون رشد[18]، تستوسترون[19]، پرولاکتین[20]) می‌شود و سطوح هورمون‌های کاتابولیکی[21] مانند کورتیزول[22] را کاهش می‌دهد (چوکروورتی، آلن، والترز و مونتاگنا[23]، 2013). در نتیجه فعالیت آنابولیکی[24] در طول خواب به دنبال فعالیت کاتابولیکی در طول بیداری اتفاق می‌افتد و سنتز پروتئین[25] در بیشتر عضلات بدن رخ می‌دهد. از آنجاکه هنگام ورزش متابولیسم بدن و در نتیجه ی فعالیت‌های کاتابولیسمی جهت تولید انرژی افزایش می‌یابد، مطالعات، ورزش را محرکی برای تسهیل خواب و افزایش فعالیت آنابولیکی در نظر گرفته‌اند (آدام و اُسوالد[26]، 1983).
متغیرهای روان‌شناختی مانند استرس یا اضطراب[27] که ممکن است خواب را مختل کنند در اثر ورزش بهبود می‌یابند (هورن و استاف[28]، 1983). ادینگر[29] و همکاران (1993) در مطالعه‌ای با استفاده از پلی‌سومنوگرافیک[30] به تجزیه و تحلیل خوابِ دو گروه از سالمندان مرد که یک گروه در ورزش شرکت داشتند و گروه کنترل که سابقه شرکت در تمرین های ورزشی منظم نداشتند، پرداختند. نتایج آنها نشان داد افرادی که در تمرین‌های ورزشی شرکت داشتند تأخیر کوتاه‌تر در شروع خواب، زمان بیداری کمتر بعد از شروع خواب، خواب پیوسته بیشتر، امواج کندتر در طول خواب، کارآمدی بیشتر خواب نسبت به افراد غیرفعال داشتند. (استیون و تاپ[31] (1990)، ویتیلو[32] و همکاران (1992)، کینگ و همکاران (1997)). بهبود در خواب زنان و مردان سالمند که در تمرینات منظم ورزشی شرکت داشتند، نشان دادند. داداش‌پور، محمدی و داداش‌پور (1392) تأثیر تمرین در آب بر بهبود کیفیت خواب مردان سالمند را گزارش کردند و آن را به عنوان روشی مداخله‌ای و غیردارویی پیشنهاد کردند. همچنین اکبری کامرانی، شمس، عبدلی، و شمسی‌پور دهکردی (1394) تأثیر تمرین هوازی با شدت کم و متوسط را بر کیفیت خواب سالمندان بررسی و تأیید کردند. وانگ و یانگستد[33] (2014) دریافتند زمانی‌که زنان سالمند در 2 هفته جداگانه در یک جلسه تمرین هوازی شدید و یک جلسه تمرین هوازی[34] متوسط شرکت نمودند نسبت به روزی که فعالیت ورزشی نداشتند به طورمعنی‌داری بیداری کمتری در خواب شبانه داشتند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد شدت و میزان تمرین بر کیفیت خواب اثر می‌گذارد. برای مثال در مطالعه‌ای توسط بنلوسیف[35] و همکاران (2004) کیفیت خواب در قبل و بعد از 2 هفته مداخله که شامل 60 دقیقه فعالیت بدنی سبک تا متوسط بود ارزیابی شد. آنها دریافتند کیفیت خواب سالمندان بهبود نیافته است.
در مقابل در مطالعات دیگر نشان داده شد تمرین با شدت بیشتر و در مدت طولانی‌تر در طی 24 هفته، زمان بیدار شدن در طول خواب سالمندان را کاهش می دهد (سانتوس[36] و همکاران، 2012). یانگ، هو، چن و چییِن[37] (2012) در مطالعه ای با موضوع تأثیر ورزش بر کیفیت خواب سالمندانی که مشکلات خواب دارند نشان دادند گروه آزمایشی نسبت به گروه کنترل به طور معنی‌داری کاهش در تأخیر خواب و استفاده از داروهای درمانی داشتند. ولی هر دوگروه در مدت خواب، اثربخشی و اختلالات آن و عملکرد روزانه تفاوت معنی‌داری با یکدیگر نداشتند. همچنین در مطالعه‌ای نشان داده شد 10 هفته ورزش قدرتی باعث بهبود کیفیت خواب سالمندان افسرده مرد و زن شد (یانگستد، اُکونور و دیشمن[38]، 1997). چن، لیو، هوانگ و چیو[39] (2012) با مداخله تمرین سنتی بادوآنجین[40] بر کیفیت خواب سالمندان نشان دادند کیفیت ذهنی خواب، تأخیر خواب، مدت خواب، کیفیت خواب و بدعملکردی روزانه بعد از 12 هفته بهبود معنی‌داری یافتند. نظریه حفظ انرژی اظهار می‌دارد که در طول خواب فعالیت عضلات کاهش می‌یابد در نتیجه با کاهش نیازهای متابولیکی، انرژی بیشتری در بدن ذخیره می‌شود. همچنین این نظریه فرض می‌کند در طول خواب درجه حرارت بدن حدود 1 یا 2 درجه کاهش می‌یابد که برای ذخیره مقادیر زیاد انرژی کافی است (کالات[41]، 2015). بر این اساس، به دلیل اینکه هیچ محرّک دیگری به اندازة ورزش نمی‌تواند به این آسانی انرژی ذخیره‌شده در بدن را تخلیه کند، ورزش می‌تواند تأثیر مهمی بر خواب داشته باشد (درایور و تیلور[42]، 2000).
نوع و محل ورزش هم ممکن است در فواید ورزش بر خواب اثرگذار باشد (یانگ و همکاران، 2012). شواهد نشان داده است فعالیت بدنی منظم در سلامت بدنی و روان شناختی نقش به سزایی دارد (بیدل، فاکس و بوچر[43]، 2000). همچنین تحقیقات بسیاری درباره فواید بدنی و روان‌شناختی ناشی از قرار گرفتن در معرض محیط طبیعی وجود دارد (فرومکین[44]، 2001). پیش‌بینی می‌شود ترکیب تمرین ورزشی و محیط‌های طبیعی فواید بالقوه بیشتری را ارائه دهند. از این رو، تصور"تمرین سبز"[45] توسعه پیدا کرد (لارکین[46]، 2000). تمرین سبز در ساده‌ترین شکل آن، تمرینی است که در محیط‌های نسبتاً طبیعی مانند پارک انجام می‌شود (مک‌کی و نیل[47]، 2010) و برخی فواید روان شناختی آن عبارت‌اند از بهبود عملکرد شناختی، سلامت ذهنی و بهزیستی روان‌شناختی (کاسیلهاس[48] و همکاران، 2007). تمرین سبز وقتی در محیط‌هایی اجرا شود که معمولاً فرد در زندگی روزانه با آن روبرو می‌شود و نسبت عناصر طبیعی در آن بیشتر از عناصر مصنوعی است، ممکن است بهتر درک شود. سوجیاما، لِسلی، گیلس-کورتی و اُون[49] (2008) محیط‌های سبز را مناطق سرسبز مانند پارک‌ها، فضاهای باز و زمین‌های بازی تعریف می‌کنند. اغلب فرض می‌شود محیط‌های طبیعی، دارای اثر حیات‌بخشی هستند که این به فرایند تجدید، بهبود یا دوباره برقرار کردن منابع بدنی، روان‌شناختی و اجتماعی یا ظرفیت‌های کاهش‌یافته در تلاش‌های مداوم برای مواجهه با نیازهای انطباقی اشاره دارد (هارتیگ و مارکوس[50]، 2006). دو نظریه اصلی برای تبیین محیط‌های حیات‌بخش مطرح شده است: نظریه بهبود استرس روان شناختی-فیزیولوژیکی اولریخ[51] و همکاران (1991) و نظریه تقویت توجه کاپلان[52] (2001). نظریه بهبود استرس روان‌شناختی-فیزیولوژیکی روی الگوهای پاسخ مؤثر به مشخصات محرک بینایی از یک محیط متمرکز می‌شود. این نظریه فرض می‌کند تقویت، زمانی می‌تواند رخ دهد که یک منظره احساسات را از ذهن بیرون بکشد تا علاقه، خوشایندی و آرامش را تعدیل کند در حالی‌که اثر مثبت مشاهده طبیعت، جایگزین اثر منفی ناشی از برانگیختگی فیزیولوژیکیِ پایین می‌شود. نظریه تقویت توجه کاپلان (2001) اظهار می‌دارد چطور مکانیزمِ توجه مستقیم ما که به شدت تحت کنترل هشیارانه و ارادی است، خسته می‌شود. محیط‌های حیات‌بخش مانند محیط‌های طبیعی، بهبودی خستگیِ توجه مستقیم را تسهیل می‌کنند. مک‌کی و نیل (2010) نشان دادند تمرین سبز تأثیر معنی‌داری بر کاهش اضطراب دارد.
در نتیجه جستجوی ما، مطالعه‌ای که تأثیر تمرین سبز بر کیفیت خواب را بررسی کرده باشد، یافت نشد. به علاوه، همانطور که وانگ و یانگستد (2014) اظهار داشتند تأثیر ورزش و فعالیت بدنی بر بهبود کیفیت خواب مبهم است. بنابراین، ضرورت انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه مهم به نظر می‌رسد. لذا، این پژوهش طراحی و اجرا شد تا تأثیر "تمرین سبز" را بر بهبود کیفیت خواب زنان سالمند فاقد فعالیت بدنیِ منظم در شهر اراک بررسی کند.
روش پژوهش
روش. تحقیق حاضر از نوع نیمه‌آزمایشی با استفاده از طرح تحقیق پیش‌آزمون-پس‌آزمون با دو گروه کنترل و آزمایشی بود. جامعۀ آماری این تحقیق، زنان سالمندِ بدون فعالیت بدنیِ منظم در شهر اراک بودند و نمونه ی آماری این تحقیق، شامل 45 سالمند بود. میانگین سن آزمودنیها 08/4±60/65 سال، میانگین قد 41/5±58/162 سانتیمتر، و میانگین وزن 08/8±09/64 کیلوگرم بود که با در نظر گرفتن معیارهای ورود به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای شناسایی نمونه ی آماری تحقیق، به برخی از پارک‌های شهر اراک مراجعه شد و ضمن تشریح روند پژوهش، بیان اهداف، ضرورت و اهمیت آن برای زنان سالمند غیرفعال، نمونه‌ها شناسایی شدند. سپس از داوطلب‌های شرکت در پژوهش خواسته شد شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ[53] و پرسشنامه مشخصات فردی را پر کنند. از تمامی نمونه‌ها شماره تماس برای برقراری تماس ضروری گرفته شد تا در صورت کسب حداقل نمره 6 و نیز دارا بودن معیارهای ورود به تحقیق که در پرسشنامه فردی ثبت شده بود، با آن‌هاجهت شرکت در پژوهش تماس گرفته شود. با توجه به نمره پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ با افرادی که واجد شرایط شرکت در پژوهش بودند تماس گرفته شد. از این تعداد، 14 نفر از سالمندان واجد شرایط شرکت در تحقیق که متمایل به شرکت در پروتکل تمرین بودند به عنوان گروه آزمایشی و 30 نفر به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته شدند. تمرینات 3 جلسه در هفته به مدت 10 هفته در ساعت 6:30 دقیقه صبح تا 7:30 دقیقه صبح روزهای زوج برگزار شد.تعداد جلسات و زمان هر جلسه با استناد به تحقیقات قبلی که بیان داشتند 10 جلسه و حداقل 60 دقیقه تمرین ورزشی (یانگستد و همکاران، 1997) موجب بهبود کیفیت خواب در سالمندان می‌شود در نظر گرفته شد. در پایان 10 هفته ، آزمودنیها ، دوباره ، پرسشنامه کیفیت خواب پیتزبورگ را پر نمودند و نمرات آن به عنوان پس‌آزمون در نظر گرفته شد.
معیارهای ورود به تحقیق عبارت بودند از: داشتن سن بالای 60 سال، نداشتن بیماری قلبی-عروقی، غیرفعال بودن (یعنی شرکت نداشتن در برنامه فعالیت بدنی منظم 2 بار یا بیشتر در هفته و هر جلسه به مدت حداقل 30 دقیقه. همچنین عدم شرکت در رشته‌های ورزشی حداقل 2 بار در هفته در طول 6 ماه گذشته)، نداشتن مشکلات اسکلتی-عضلانی (زانو درد و...) که مانع شرکت در فعالیت بدنی با سطوح متوسط می‌شود، کسب حداقل نمره 6 در پرسشنامه سنجش کیفیت خواب پیتزبورگ، عدم دریافت تجویز دارویی جهت درمان مشکلات خواب در طول 6 هفته قبل از شروع مداخله (کینگ و همکاران، 1997). از میان 45 نفر سالمند، 14 نفر که به طور تصادفی با شرایط جایگزینی در برنامة تمرین بودند عضو گروه آزمایشی و بقیه عضو گروه کنترل شدند.
ابزارهای پژوهش
1. پرسشنامه مشخصات فردی. در این پرسشنامه، مشخصات فردی آزمودنیها شامل نام و نام خانوادگی، قد، وزن، سن، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، وضعیت سلامتی ثبت گردیده است.
2. مقیاس سنجش کیفیت خواب پیتزبورگ. پرسش‌نامه‌ای خودگزارشی است و کیفیت خواب را بررسی می‌کند و مناسب‌ترین ابزار برای ارزیابی کیفیت خواب افراد سالمند است. در این پرسش‌نامه‌ی رواسازی شدة هیجده گویه‌ای، پرسش‌ها در هفت زیرمقیاس طبقه‌بندی می‌شود: زیرمقیاس اول مربوط به کیفیت خواب به طور ذهنی است که با یک پرسش (شماره 9) مشخص می‌شود. زیرمقیاس دوم مربوط به تأخیر در به خواب رفتن است که نمرة آن با دو سؤال، یعنی میانگین سؤال 2 و نمرة قسمت الف سؤال 5 مشخص می‌شود، زیرمقیاس سوم مربوط یه مدت زمان خواب است که با یک پرسش (شماره 4) مشخص می‌شود. زیرمقیاس چهار مربوط به کارایی ومؤثر بودن خواب است. نمرة آن با تقسیم کل ساعات خواب بر کل ساعاتی که فرد دربستر قرار می‌گیرد، ضرب در 100 محاسبه می‌شود. زیرمقیاس پنجم مربوط به اختلالات خواب است و با محاسبه ی میانگین نمرات جزئیات 5 به دست می‌آید. زیرمقیاس ششم مربوط به مصرف داروهای خواب‌آور است که با یک پرسش (شماره 6) مشخص می‌شود. زیرمقیاس هفتم مربوط به عملکرد نامناسب در طول روز است که با دو سؤال، یعنی میانگین نمرات پرسش‌های شماره 7و 8 مشخص می‌شود. امتیاز هر سؤال بین 0 تا 3 و امتیاز هر جزء نیز حداکثر 3 است. مجموع میانگین نمرات این هفت جزء، نمره‌ی کل ابزار را تشکیل می‌دهد که دامنه‌ی آن از 0 تا 21 است. هرچه نمره‌ی به دست آمده بیشتر باشد، کیفیت خواب بدتر است. نمره‌ی بیشتر از 6 بر کیفیت خواب نامطلوب دلالت می‌کند. اعتبار آن 8/0 و پایایی آزمون مجدد آن بین 93/0 تا 98/0 گزارش شده است (اگارگون، کارا و آنلار[54]، 1996). روایی و پایایی این پرسشنامه در ایران نیز تأیید شده است به طوری‌که در پژوهش انجام‌شده توسط حسن‌زاده دلویی و همکاران (1387)، پایایی این مقیاس نسبتاً بالا و ضریب آلفای کرونباخ[55] این پرسشنامه 78/0 تا 82/0 گزارش شده است.
برنامة تمرین سبز. برنامه‌ی تمرینی ورزشی شامل حرکات کششی، تقویتی، قدرتی و استقامتی در قسمت‌های مختلف بدن با هدف بهبود فاکتورهای مختلف آمادگی جسمانی مانند انعطاف‌پذیری، قدرت عضلانی، استقامت قلبی-عروقی بود.
تمرین به مدت 10 هفته و در هر هفته سه جلسه به مدت یک ساعت در نوبت صبح در پارک انجام شد. تمرین سبز شامل چند مرحله بود. مرحله اول، گرم کردن که شامل5 دقیقه حرکات کششی برخی عضلات بدن بود. مرحله دوم، اجرای تمرینات جهت بهبود آمادگی قلبی-تنفسی که شامل 10 دقیقه پیاده‌روی سریع،10 دقیقه بالا و پایین رفتن از استپ بود. در مرحله سوم،افراد به مدت 15 دقیقه تمریناتی مانند حرکات کششی در تمامی مفاصل گروه‌های عمده عضلانی، راه‌رفتن به جلو، عقب، طرفین، روی پاشنه و پنجه پا، انتقال وزن از جلو به عقب، تمرین تعادلی پا، ایستادن روی یک پا، انتقال وزن از یک طرف به طرف دیگر، اسکات[56]، تقویت عضلات همسترینگ[57] و چهارسر، رساندن آرنج به زانوی پای مقابل در حالت ایستاده انجام می‌دادند. مرحله چهارم شامل انجام حرکات ورزشی در حالت نشسته و خوابیده بود که به مدت 15 دقیقه انجام می‌شد. این تمرینات شامل حرکات انعطاف‌پذیری قسمت‌های مختلف بدن، تقویت عضلات شکم، پهلو و عضلات پشت بود. حرکاتی مانند انواع مختلف دراز و نشست، حرکت بالا بردن تک پا، حرکت گهواره، حرکت گربه، حرکت سجده، حرکت پروانه. مرحله پنجم شامل سرد کردن بود (بیرد، هیل و فِل[58]، 2012؛ پنلوپ، 2002). برنامة تمرینی 10- هفته‌ای در پیوست مقاله ارائه شده است.
یافته‌های پژوهش
از نظر وضعیت اجتماعی، 7/66 درصد از آزمودنیها تحصیلات ابتدایی و راهنمایی، 6/15 درصد، مدرک دیپلم و 9/8 درصد مدرک کارشناسی داشتند. از نظر وضعیت اقتصادی، 7/71 درصد از آنها وابسته و 4/24 درصدشان مستقل[59] بودند.
شکل 1. میانگین نمرة کیفیت خواب گروه‌ها در پیش‌آزمون و پس‌آزمون
جدول 1. نتایج آزمون t همبسته برای مقایسه درون‌گروهی
متغیرهای پژوهش دو گروه کنترل وآزمایشی
|
متغیر |
آزمون |
M±SEM |
M±SEM |
t |
P |
|
پیش‌آزمون |
پس‌آزمون |
||||
|
کیفیت‌خواب(کل) |
کنترل |
56/0±97/12 |
56/0±94/12 |
44/0 |
66/0 |
|
آزمایشی |
84/0±86/14 |
74/0±93/6 |
*47/11 |
00/0 |
|
|
کیفیت ذهنی‌خواب |
کنترل |
12/0±13/2 |
13/0±1/2 |
1 |
33/0 |
|
آزمایشی |
2/0±43/2 |
16/0±3/9 |
*6/8 |
00/0 |
|
|
کارایی‌خواب‌معمول |
کنترل |
15/0±81/1 |
15/0±84/1 |
1- |
32/0 |
|
آزمایشی |
22/0±07/2 |
13/0±57/0 |
*56/6 |
00/0 |
|
|
اختلالات‌خواب |
کنترل |
09/0±2 |
09/0±3/2 |
1- |
32/0 |
|
آزمایشی |
18/0±2 |
24/0±71/1 |
1/0 |
7/1 |
|
|
کل‌مدت‌زمان‌خواب |
کنترل |
12/0±23/2 |
12/0±29/2 |
43/1- |
16/0 |
|
آزمایشی |
12/0±71/2 |
16/0±07/1 |
*7/9 |
00/0 |
|
|
استفاده‌ازداروی‌خواب‌آور |
کنترل |
21/0±9/0 |
2/0±84/0 |
1 |
32/0 |
|
آزمایشی |
33/0±07/1 |
22/0±43/0 |
09/2 |
057/0 |
|
|
اختلال‌عملکرد‌روزانه |
کنترل |
14/0±87/1 |
14/0±81/1 |
1 |
32/0 |
|
آزمایشی |
19/0±29/2 |
16/0±93/0 |
*8/6 |
00/0 |
|
|
مدت‌زمان‌لازم‌برای‌به‌خواب‌رفتن |
کنترل |
15/0±19/2 |
14/0±19/2 |
22/1- |
25/0 |
|
آزمایشی |
19/0±36/2 |
22/0±36/1 |
*1/3 |
007/0 |
* سطح معنی‌داری 05/0 است.
نتایج آزمون t همیسته (جدول 1) نشان داد بین میانگین‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون متغیرهای کیفیت خواب (کل) (66/0P=)، کیفیت ذهنی خواب (33/0P=)، کارایی خواب معمول (32/0P=)، اختلالات خواب (32/0P=)، کل مدت زمان خواب (16/0P=)، استفاده از داروی خواب‌آور (32/0P=)، اختلال عملکرد روزانه (32/0P=)، مدت زمان لازم برای به خواب رفتن (25/0P=) گروه کنترل در سطح (05/0≥P) تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد. نتایج این جدول تفاوت معنی‌داری در کیفیت خواب (کل)(00/0P=)، کیفیت ذهنی خواب (00/0P=)، کارایی خواب معمول (00/0P=)، کل مدت زمان خواب (00/0P=)، اختلال عملکرد روزانه (00/0P=)، مدت زمان لازم برای به خواب رفتن (007/0P=) در سطح (05/0≥P) بین میانگین‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایشی نشان داد. همچنین با توجه به نتایج (جدول 1) بین میانگین‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایشی در اختلالات خواب (7/1P=) و استفاده از داروی خواب‌آور (057/0P=) تفاوت معنی‌داری مشاهده نشد.
جدول 2. نتایج آزمون t مستقل برای مقایسه بین گروهی میانگین عملکرد
درگروه کنترل و آزمایشی
|
|
|
M±SEM |
|
|
|
|
متغیر |
|
کنترل |
آزمایشی |
t |
P |
|
کیفیت‌خواب(کل) |
پیش‌آزمون |
56/0±97/12 |
84/0±86/14 |
86/1- |
06/0 |
|
پس‌آزمون |
56/0±94/12 |
74/0±93/6 |
*14/6 |
00/0 |
|
|
کیفیت ذهنی‌خواب |
پیش‌آزمون |
12/0±13/2 |
2/0±43/2 |
27/1- |
2/0 |
|
پس‌آزمون |
13/0±1/2 |
16/0±3/9 |
*11/5 |
00/0 |
|
|
کارایی‌خواب‌معمول |
پیش‌آزمون |
15/0±81/1 |
22/0±07/2 |
95/0- |
34/0 |
|
پس‌آزمون |
15/0±84/1 |
13/0±57/0 |
*09/5 |
00/0 |
|
|
اختلالات‌خواب |
پیش‌آزمون |
09/0±2 |
18/0±2 |
00/0 |
1 |
|
پس‌آزمون |
09/0±3/2 |
24/0±71/1 |
45/1 |
15/0 |
|
|
کل‌مدت‌زمان‌خواب |
پیش‌آزمون |
12/0±23/2 |
12/0±71/2 |
32/2- |
051/0 |
|
پس‌آزمون |
12/0±29/2 |
16/0±07/1 |
*6/5 |
00/0 |
|
|
استفاده‌ازداروی‌خواب‌آور |
پیش‌آزمون |
21/0±9/0 |
33/0±07/1 |
42/0- |
67/0 |
|
پس‌آزمون |
2/0±84/0 |
22/0±43/0 |
18/1 |
24/0 |
|
|
اختلال‌عملکرد‌روزانه |
پیش‌آزمون |
14/0±87/1 |
19/0±29/2 |
64/1- |
1/0 |
|
پس‌آزمون |
14/0±81/1 |
16/0±93/0 |
*6/3 |
001/0 |
|
|
مدت‌زمان‌لازم‌برای‌به‌خواب‌رفتن |
پیش‌آزمون |
15/0±19/2 |
19/0±36/2 |
62/0- |
53/0 |
|
پس‌آزمون |
14/0±19/2 |
22/0±36/1 |
*10/3 |
003/0 |
|
* سطح معنی‌داری 05/0 است.
نتایج آزمون t مستقل (جدول2)، میانگین متغیرهای کیفیت خواب از جمله کیفیت خواب (کل)، کیفیت ذهنی خواب، کارایی خواب معمول، اختلالات خواب، کل مدت زمان خواب، استفاده از داروی خواب‌آور، اختلال عملکرد روزانه، مدت زمان لازم برای به خواب رفتن دو گروه کنترل و آزمایشی را به صورت بین گروهی مقایسه کرده است. نتایج آزمون t مستقل (جدول 2) نشان داد که بین میانگین داده‌های پیش‌آزمون گروه کنترل با گروه آزمایشی تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (05/0≤P). همچنین با توجه به نتایج، تفاوت معنی‌داری بین میانگین‌های کیفیت خواب (کل) (00/0P=)، کیفیت ذهنی خواب (00/0P=)، کارایی خواب معمول (00/0P=)، کل مدت زمان خواب (00/0P=)، اختلال عملکرد روزانه (001/0P=)، مدت زمان لازم برای به خواب رفتن (003/0P=) گروه‌های کنترل و آزمایشی بین دو گروه در مرحله پس‌آزمون وجود داشت. همچنین، نتایج آزمون t مستقل (جدول 2)، نشان داد که بین میانگین داده‌های اختلالات خواب (15/0P=) و استفاده از داروی خواب‌آور (24/0P=) گروه‌های کنترل و آزمایشی بین دو گروه در مرحله پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری وجود نداشت (05/0≤P).
بحث و نتیجه‌گیری
هدف تحقیق حاضر، بررسی تأثیر"تمرین سبز" بر کیفیت خواب زنان سالمند غیرفعال شهر اراک بود. یافته‌های این تحقیق نشان داد که گروه آزمایشی بهبود معنی‌داری در کیفیت خواب (کل)، کیفیت ذهنی خواب، کارایی خواب معمول، کل مدت زمان خواب، اختلال عملکرد روزانه، مدت زمان لازم برای به خواب رفتن در مقایسه درون گروهی و بین گروهی در مرحله پس‌آزمون نسبت به گروه کنترل داشته است. نتایج این پژوهش با یافته‌های استیونسون و تاپ (1990)، ویتیِلو و همکاران (1992)، وانگ و یانگستد (2014)، کینگ و همکاران (1997)، اکبری کامرانی و همکاران (1394) و داداش‌پور و همکاران (1392) هم راستا بود ولی با نتایج بنلوسیف و همکاران (2004) که کیفیت خواب را در قبل و بعد از 2 هفته مداخله شامل 60 دقیقه فعالیت بدنی سبک تا متوسط ارزیابی کردند و دریافتند کیفیت خواب سالمندان بهبود نیافته است، هم خوانی نداشت. با توجه به اینکه مدت تمرین در تأثیرگذاری ورزش بر بهبود کیفیت خواب سالمندان ، نقش با اهمیتی دارد و در پژوهش حاضر مدت مداخله 10 هفته تمرین بود ولی بنلوسیف و همکاران (2004) مداخله خود را در مدت 2 هفته به کار بردند. بنابراین می‌توان به مدت تمرین به عنوان یکی از دلایل احتمالی تناقض یافته‌ها اشاره نمود. همچنین نتایج این پژوهش نشان داد گروه آزمایشی بهبود معنی‌داری در اختلالات خواب و استفاده از داروی خواب‌آور نیافتند که این نتایج با نتایج چن و همکاران (2012) همسو بود.
همانطور که اهایون و همکاران (2004) اظهار داشتند، مهمترین علت مشکلات خواب سالمندان ،بیماری‌ها، اثر داروها، افسردگی، اضطراب و محدودیت حرکتی می‌باشد. بنابراین، اختلال خواب یکی از نشانه‌های اضطراب است (فرست[60]، 1994). مطالعات مختلفی نشان داده‌اند تمرین سبز پیامدهای روان‌شناختی بسیاری به همراه دارد که یکی از آنها کاهش اضطراب است.بنابراین یکی از دلایل بهبود خواب سالمندان این پژوهش ممکن است بهبود اضطراب در اثر تمرین سبز بوده باشد. سازوکارهای متعددی برای تغییرات در حالت های فیزیولوژیکی در اثر تمرین سبز فرض شده است، مانند افزایش در درجه حرارت، بتااندورفین‌ها[61] و فعالیت پاراسمپاتیک[62] و کاهش در تنش عضله و تحریک‌پذیری سیستم عصبی که ممکن است در کاهش اضطراب و در نتیجه بهبود کیفیت خواب سالمندان از طریق تمرین سبز نقش داشته باشند. در تأیید این یافته یانگستد و همکاران (1997) اشاره کرده اند اثرهای ورزش بر خواب با تاثیرات ضدافسردگی، کاهش اضطراب و تغییرات سطوح سروتونین[63] مرتبط می‌شود.
تحقیقات بی‌شماری بر فواید و مزایای ورزش بر بهبود کیفیت خواب سالمندان تأکید کرده‌اند. همچنین مطالعات همه‌گیرشناسی[64] ارتباط مثبت معنی‌داری بین ورزش و خواب بهتر نشان داده‌اند (مورگان[65]، 2003). اول، در اثر ورزش خواب بهتری حاصل می‌شود (ویوِر[66]، و همکاران، 1997). دوم، خواب بهتر منجر به سلامتی بیشتر و استرس کمتر می‌شود. سوم، مردم که ورزش می‌کنند تمایل دارند بسیاری از رفتارهای سالم مانند اجتناب از سوم،مردم با ورزش تمایل بیشتری به رفتارهای سالم مانند اجتناب از مصرف تنباکو و کافئین[67] پیدا می کنند و در نتیجه خواب بهتری خواهند داشت (سان[68]، و همکاران، 2002). چهارم، ورزش در هوای آزاد افراد را در معرض نور خورشید قرار می‌دهد و از این حیث به خواب بهتر کمک می کند. (کریپک و همکاران، 2002). برخی فرضیه‌های نادرست درباره فواید ورزش به این صورت است که خواب آلودگی با خستگی جسمانی مترادف است و ورزش کردن از طریق خستگی جسمانی منجر به خواب می‌شود (داوسون و فلچر[69]، 2001). اما سازگاری‌های فیزیولوژیکی در اثر ورزش مانند داشتن ضربان قلب استراحتی پایین‌تر و تنفس آهسته‌تر، خواب بهتر را موجب می‌گردد (هونگ و دیمسدیل[70]، 2003).
بنا به فرضیه‌های ترمیم بدن[71] و حفظ انرژی[72]، ورزش باعث افزایش خواب عمیق می‌شود (درایور و تیلور، 2000). مبتنی بر چنین رویکردهایی، خواب با کاهش نیازهای متابولیکی، ممکن است وظیفه حفظ انرژی یا ترمیم بافت‌ها را داشته باشد. نظریه‌های حفظ انرژی و ترمیمی فرض می‌کنند مدت خواب و میزان امواج آهسته خواب[73] پیرو مصرف انرژی افزایش خواهد یافت. بنابراین ورزش تأثیر مهمی بر خواب می‌گذارد چون محرک‌های دیگر نمی‌توانند مانند ورزش به سهولت ذخایر انرژی را تخلیه کنند. دو نسخه از نظریه حفظ انرژی وجود دارد. 1) خواب مصرف انرژی را به کمتر از سطح استراحت کاهش می‌دهد (برگر و فیلیپس[74]، 1987). 2) خواب یک محدودیت در سوخت و ساز تا دامنه‌ای که برای تعادل ذخایر انرژی ضروری است ایجاد می‌کند (فربر، کرایگر و ساوندرس[75]، 1995). مصرف انرژی در طول خواب 15%-10 کمتر از زمان بیداری است (رچشافن[76]، 1997). نظریه ترمیم بدن پیش‌بینی می‌کند که شرایط برای فعالیت آنابولیکی در طول خواب به دنبال فعالیت‌های کاتابولیکی در طول بیداری مطلوب خواهد بود (آدام و اسوالد، 1983). سوخت و ساز مواد غذایی که در حین ورزش مورد نیاز است به عنوان فشاری که خواب را تسهیل می‌کند، شناخته شده است (مورین، هاوری، اسپی، اسپیلمن، بویس و بوتزین، 1999). کاهش وزن بدن یکی دیگر از سازوکارهایی است که ورزش از طریق آن می‌تواند باعث کاهش اختلالات تنفسی شود و در این صورت از اختلالات خواب جلوگیری نماید (پِپارد و یانگ، 2004).
به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت که انجام تمرینات ورزشی با شدت متوسط در فضای باز به ویژه فضاهای سبز به بهبود کیفیت خواب سالمندان کمک می کند. پیشنهاد های برخاسته از پژوهش حاضر این است که مطالعات بیشتر می‌تواند جنبه‌های دیگری از اثر "تمرین سبز" بر سلامت روانی و جسمانی در سالمندان به ویژه خواب را بررسی کنند. برای مثال دلایل زیربنایی مشکلات خواب مانند افسردگی که ممکن است در اثر "تمرین سبز" بهبود یابد. هم چنین به زنان سالمند دارای اختلال خواب پیشنهاد می‌شود که برای رفع، بهبود و یا اصلاح این اختلال از تمرین و فعالیت بدنی در فضای سبز به عنوان روشی مفید و بدون عوارض جانبی (بر خلاف دارو درمانی) استفاده کنند.
از محدودیت‌های این پژوهش می‌توان به گزینش آزمودنیها از یک منطقة شهری اراک اشاره کرد. همچنین انتخاب آزمودنیها از جامعه ی زنان سالمند می‌تواند محدودیت دیگری باشد. بر این اساس پیشنهاد می‌شود که مطالعات بعدی نمونه ای از مناطق مختلف شهری را گزینش کند و دربرگیرنده‌ی نمونه‌های مردان سالمند نیز باشد.
تشکر و قدردانی
در اینجا از تمامی شرکت‌کنندگان در پژوهش که مادران و بزرگان جامعه‌ی ما هستند و با صبر و شکیبایی به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت کردند، صمیمانه سپاس‌گزاری می‌کنیم.
[1]. Cotroneo, Gareri, Lacava, & Cabodi
[2]. quality of life
[3]. Kripke, Garfinkel, Wingard, Klauber, & Marler
[4]. insomnia
[5]. Bliwise
[6]. metabolic
[7]. endocrine
[8]. Knuston, Spiegel, Penev, & VanCauter
[9]. Newman
[10]. Ohayon, Carskadon, Guilleminault, & Vitiello
[11]. Morin & Azrin
[12]. sleep quality
[13]. King, Oman, Brassington, Bliwise, & Haskell
[14]. Ancoli-Israel
[15]. Youngstedt
[16]. Horne & Moore
[17]. Bodily Renewal Theory
[18]. Growth hormone
[19]. testosterone
[20]. prolactin
[21]. catabolic hormone
[22]. cortisol
[23]. Chokroverty, Allen, Walters, Montagna
[24]. anabolic
[25]. protein synthesis
[26]. Adam& Oswald
[27]. anxiety
[28]. Horne & Staff
[29]. Edinger
[30]. polysomnographic
[31]. Stevenson & Topp
[32]. Vitiello
[33]. Wang
[34]. aerobic exercise
[35]. Benloucif
[36]. Santos
[37]. Yang, Ho, Chen, & Chien
[38]. O'Connor, & Dishman
[39]. Chen, Liu, Huang, & Chiou
[40]. Baduanjin exercise
[41]. Kalat
[42]. Driver & Taylor
[43]. Biddle, Fox, & Boutcher
[44]. Frumkin
[45]. green exercise
[46]. Larkin
[47]. Mackay & Neill
[48]. Cassilhas
[49]. Sugiyama, Leslie, Giles-Corti, & Owen
[50]. Hartig & Markus
[51]. Ulrich
[52]. Kaplan
[53]. Pittsburgh Sleep Quality Index
[54]. Agargun, Kara, & Anlar
[55]. Chronbach alpha
[56]. squat
[57]. hamstring muscles
[58]. Bird, Hill, & Fell
[59]. منظور از وابسته بودن از نظر اقتصادی، نداشتن درآمد مستقل و وابستگی مالی به سایر افراد یا نهادها است که بر عکس مستقل بودن است.
[60]. First
[61]. betaendorphin
[62]. parasympathic
[63]. serotonin
[64]. epidemiologic studies
[65]. Morgan
[66]. Weave
[67]. caffeine
[68]. Sun
[69]. Dawson & Fletcher
[70]. Hong & Dimsdale
[71]. body restoration
[72]. energy conservation
[73]. sleep slow waves
[74]. Berger & Phillips
[75]. Ferber, Kryger, & Saunders
[76]. Rechtschaffen
)